در شامگاه گذشته (دوشنبه، هفتم میزان) سایه‌ای سنگین بر آسمان دیجیتال افغانستان گسترانده شد. قطعی سراسری اینترنت، که بدون هیچ پیش‌آگاهی از سوی حکومت طالبان اعمال گردید، کشور را به انزوای مطلق سایبری فرو برد. این اقدام، نه تنها پیوند میلیون‌ها شهروند با جهان بیرون را گسست، بلکه نمادی از تشدید کنترل‌های ایدئولوژیک بر جامعه‌ای خسته از محدودیت‌ها گردید.
سازمان نت‌بلاکس، ناظر برجسته بر آزادی دیجیتال، این خاموشی را نتیجه دستور مستقیم طالبان برای اجرای «محدودیت‌های اخلاقی» توصیف کرده است. اتصال اینترنتی کشور به کمتر از یک درصد سطح عادی سقوط کرده، و این نخستین بار است که از زمان بازگشت طالبان به قدرت، چنین قطع اینترنت گسترده‌ای رخ می‌دهد. دیپلمات‌های خارجی در کابل، از طریق ارتباطات ماهواره‌ای، این وضعیت را «تا اطلاع ثانوی» خوانده‌اند، که زنگ خطری برای تداوم آن است.
ریشه این تصمیم را باید در آزمایش‌های اولیه طالبان جستجو کرد. از اواسط سپتامبر، قطع کابل‌های فیبر نوری در ولایات دورافتاده آغاز شد، گویی که حکومت در حال آزمون واکنش جامعه بود. این رویکرد تدریجی، یادآور سیاست‌های پیشین طالبان در ممنوعیت تحصیل دختران است، جایی که محدودیت‌ها با بهانه‌های موقت، به سرکوب دائمی تبدیل شدند. اکنون، اینترنت به عنوان ابزاری برای کنترل اخلاقیات، هدف قرار گرفته است.
تأثیرات این قطعی، اما فراتر از اختلال فنی است. اقتصاد شکننده افغانستان، که بخشی از آن بر پایه خدمات بانکی آنلاین و تجارت الکترونیک استوار بود، بیش از پیش آسیب خواهد دید. آموزش مجازی، که برای بسیاری از جوانان تنها دریچه امید به دانش بود، تعطیل گردیده. خانواده‌های مهاجر، که از طریق اپلیکیشن‌های ارتباطی با عزیزان‌شان پیوند داشتند، اکنون در دریایی از نگرانی غوطه‌ور شده‌اند. حتی تماس‌های تلفنی، وابسته به زیرساخت‌های فیبر نوری، مختل شده و جامعه را به عصر پیش از دیجیتال بازگردانده است.
از منظر سیاسی، این اقدام طالبان پیامی دوگانه دارد. در داخل، ارعاب و فشار بر مخالفان و فعالان مدنی را تشدید می‌کند، جایی که اینترنت ابزاری برای بیان اعتراضات نرم و فرهنگی بود. در عرصه جهانی، این سیاست تعجب‌برانگیز، انزوای بیشتر افغانستان را به همراه خواهد داشت، در حالی که جهان شاهد نقض فاحش حقوق دیجیتال است. طالبان، با این کار، نه تنها دسترسی به اطلاعات را محدود کرده، بلکه صدای میلیون‌ها افغان را خاموش ساخته است.
نگرانی اصلی، تداوم این وضعیت است. اگر قطعی اینترنت، مانند دیگر ممنوعیت‌ها، به «اطلاع ثانوی» کشیده شود، فضای جدیدی از سرکوب و محرومیت سایبری شکل خواهد گرفت؛ چه این‌که این «اطلاع ثانوی» ممکن برای زمان نامعلومی به کار رفته باشد.
جامعه افغانستان، که پیش‌تر از جنگ و فقر رنج برده، اکنون در تاریکی دیجیتال به سر می‌برد، و این می‌تواند جرقه‌ای برای مقاومت‌های نوین باشد. انتظار می‌رود جهان باید با فشارهای دیپلماتیک، این خاموشی را به چالش کشد تا نور امید به افغانستان بازگردد.
محمدامین عباسی/خبرگزاری معمار
