با نزدیک شدن به سالروز سقوط نظام جمهوریت در 25 اسد 1400/ 15 اگست 2021، مقامات پیشین طی روزهای اخیر بار دیگر در برخی محافل سیاسی و رسانه‌ای پیرامون چند و چون فاجعه سقوط پرداخته و این‌بار هریک از موضع کارشناس آن رویداد را مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهند.
برخی از این مقامات، عوامل خارجی را مسبب وضعیت می‌دانند و برخی دیگر اختلافات سیاسی در داخل کشور را نقطه اصلی شروع بحران و فروپاشی اخیر قلمداد می‌کنند.
در این شکی نیست که امریکا به عنوان یکی از زمینه‌سازان اصلی قضیه سقوط حکومت پیشین، افغانستان را درگیر یک بحران و خسارت بزرگ کرد که اثرات ناگوار آن تا مدت‌های طولانی در جامعه ما باقی خواهد بود، اما حرف این است که همین مقامات بلندپایه و سران نظام آن‌روز در ماجرای سقوط در کدام موقعیت بودند و چه نقشی ایفا کردند!
مردم افغانستان به یاد دارند که حکومت جمهوریت بویژه در زمان حکومت اشرف غنی در دست یک حلقه خاص قرار داشت که فکر می‌کردند به لطف کمک‌های بادآورده جامعه جهانی کرسی قدرت و حکمروایی آنان برای همیشه برقرار خواهد ماند. آنان حتی در آخرین روزهای حکومتی‌شان که شاهد سقوط پی‌هم ولایت‌ها بودند نیز از مواضع اشتباه و تک‌روی‌های‌شان کوتاه نمی‌آمدند. واقعیت این است که سران حکومت پیشین با سیاست‌های اشتباه و عمدتا قومی بساط منازعه و اختلافات را در کشور گسترش دادند و نگذاشتند افغانستان خانه امن و باثبات برای مردم باشد.
براساس آمارهای جهانی که آن روزها منتشر می‌شد حکومت جمهوریت در صدر جدول حکومت‌های فاسد جهان قرار داشت، فقر و بیکاری همچنان گسترده بود و ناامنی و جنگ هم زندگی جمعی مردم را هرلحظه تهدید می‌کرد؛ چنین حکومتی ثمره و کارنامه حلقه‌ای بود که این روزها اما زبان‌شان برای توجیه بحران موجود از همه بیشتر می‌چرخد!
امروز اما که همه این سران متهم به بی‌کفایتی و خیانت در کشورهای دور و نزدیک آواره و دربدر هستند، هر کدام کوشش می‌کنند خود را تبرئه و کارنامه سیاه‌شان را با انواع لفاظی‌ها سفیدنمایی کنند.
درست است که قضیه سقوط افغانستان یک‌شبه اتفاق نیفتاد و عوامل خارجی نیز در آن کم‌وبیش دخیل بود، اما فراموش نکنیم که بحران موجود کشور پیش از همه، ریشه‌های داخلی دارد که اکثرا متاثر از سیاست‌های اشتباه حاکمان در کابل بوده و چه بسا همین عاملان داخلی زمینه‌ساز مداخلات بیرونی شده‌اند.
اگر سران نظام حداقل در همین دو دهه اخیر جمهوریت خود را درگیر سیاست‌های قومی نمی‌کردند و با استراتژی اشتباه مسیر حکومت را ادامه نمی‌دادند، امروز وضعیت کاملا برعکس بود و افغانستان در مسیر توسعه، امنیت، توسعه و ثبات قرار داشت.