په تېرو څو ورځو کې له افغان کډوالو سره د بېلابېلو هېوادونو د پوليسو له خوا د تاوتريخوالي ډېر خبرونه خپرېږي، لکه په ترکیه کې د افغان کډوالو شکنجه چې له دې وړاندې هم روانه وه او په تازه خبرونو کې په امریکا کې د یو افغان کډوال د چاقو د وهلو په تور د پولیسو لخوا وژل شوی دی. خو پوښتنه دا ده، چې ولې له افغانستان څخه بېلابېلو هېوادونو ته د مهاجرت کچه لوړه شوې ده، البته د دې پوښتنې ځواب روښانه دی، چې مهمو لاملونه یې جګړه، ناامني، فقر، لوږه، بې روزګاري او د ښې راتلونکې لپاره د هیلو نشتوالی دی چې د افغانستان په خلکو اغیزه کوي او د ښه راتلونکي په هیله یې له هیواد څخه بهرنیو هیوادونو ته مهاجرت ته اړ کوي. خو دا لاملونه پخپله د بېلابېلو لاملونو پایله ده، په بل عبارت په افغانستان کې جګړه د بهرنیو هېوادونو د توطیې پایله ده، چې د جګړې له لارې خپلو ګټو ته ځان ورسوي او په هیواد کې شته ناامنۍ هم د لویدیځې اسیا د ناامنۍ په لور د لویدیځ د استعماري سیاستونو او همدارنګه د ناامنۍ له عواملو سره په مبارزه کې د اوسني حکومت د بې کفایتۍ پایله ده. همدا ډول په افغانستان کې بې وزلي او اقتصادي ستونزې له یوې خوا د نړیوالو بندیزونو او د طالبانو د حکومت د کمزوري اقتصادي مدیریت او له بلې خوا د اقتصادي ستونزو د حل لپاره د پلان نشتوالی دی. د فکر کولو خبره دا ده چې نه د طالبانو حکومت او نه هم بهرني هیوادونه چې د هېواد د اوسنيو حالاتو اصلي عامل بلل کېږي هر يو يې بل لور ملامتوي. د ۱۴۰۱ کال د قوس میاشت په پای کې د افغانستان د کډوالو او راستنیدونکو چارو وزارت د مرستیال ښاغلي عبدالرحمن راشد په مشرۍ د افغانستان د حکومت اجرائیوي کمیسیون د ایران، افغانستان، پاکستان او د ملګرو ملتونو د کډوالو د عالي کمېشنرۍ په حضور کې په څلور اړخیزه غونډه کې ګډون وکړ. دغه افغان چارواکي تهران ته تر الوتنې مخکې د سفر موخه په دوو مهمو موضوعاتو بیان کړه: ۱- په پاکستان او ایران کې د کډوالو ستونزو ته رسیده ګي ۲- خپل وطن ته د کډوالو هڅول! په حقیقت کې د طالبانو د حکومت د لوړ پوړي چارواکي دغه څرګندونې په دې معنی یو ډول ابهام لري چې که د افغان حکومت هدف د مهاجرینو راستنیدل وي، نو پکار وه چې مخکې له دې چې په ګاونډیو هیوادونو کې د مهاجرینو له ستونزو سره معامله وشي، اړینه وه چې د دوی د راستنیدو په وړاندې خنډونه او له افغانستان څخه د دوی د مهاجرت عوامل په ګوته شي. په حقیقت کی په ګاونډیو هیوادونو کې د افغان مهاجرینو د وضعیت په څیړلو او په دې اعلان سره چې د هغوی د بیرته ستنیدو لپاره شرایط چمتو شوي، طالبان غواړي دا پیغام ورکړي چې په اوسني وضعیت او له افغانستان څخه د هیوادوالو په تیښته کې هیڅ رول نه لري. دا په داسې حال کې ده چې په ۱۴۰۰ کال کې د طالبانو د بیا واک تر لاسه کولو وروسته، موږ ګاونډیو هیوادونو ته د یو ملیون څخه د ډیرو نویو افغان مهاجرینو د تللو شاهدان یو!
د نجونو او ښځو لپاره د کار او زده کړې په برخه کې د محدودیتونو رامنځته کول، د نجونو او ښځو لپاره د ښوونځیو او پوهنتونونو تړل او همدارنګه په غیر دولتي موسسو کې د هغوی له کار کولو منع کول، د ښځو او کلتوري او مذهبي مسایلو په اړه د طالبانو د تګلارې تر ټولو مهمې څرګندونو څخه دي کوم چې کولی شي له افغانستان څخه نورو هیوادونو ته د زده کړې او کارموندنې سره علاقه لرونکي میرمنې او انجونې مهاجرت ته وهڅوي. له همدې امله پر ښځو د بندیزونو د لګولو په برخه کې د طالبانو تر ټولو مهمه لاسته راوړنه د ټولنې د هغې برخې وتل دي چې د دوی وجود د خپلې ایډیالوژۍ او داخلي سیاست لپاره ګواښ ګڼي. همدارنګه په ښوونځیو کې د نجونو پر زده کړو د محدودیتونو له لګولو وروسته موږ د خپلو کورنیو ترڅنګ د ښځینه زده کوونکو مهاجرت هم ولید. له اقتصادي اړخه په بهر کې د افغانانو شتون او د هغوی کارموندنه او افغانستان ته د دوی د عاید یوه برخه لېږل د افغان کورنیو د عایداتو یوه سرچینه ګڼل کېږي. په سیاسي لحاظ، په افغانستان کې د یوه جامع حکومت نه جوړیدل او د غیر پښتون او شیعه توکمونو ګوښه کیدل د دې برخې د افغانانو د هجرت او هیواد ته د نه راستنیدو په پریکړه باندې اغیز لري. له بلې خوا له افغانستان څخه د بې روزګاره کسانو د یوې برخې په وتلو سره به پر حکومتی ادارې فشار کم شی، نو داسې ښکاری چې د اقتصادي ستونزو د هواري په توګه نورو هېوادونو ته د بې روزګاره کسانو د استولو پاليسۍ د افغانستان د واکمنې ادارې له خوا په پام کې نيول شوې ده. که په ګاونډیو هیوادونو کې د افغان مهاجرینو د ستونزو د تعقیب موضوع د افغانستان د واکمنې ادارې له خوا په افغانستان کې د محدودیتونو تر څنګ کښیږدو، په ګاونډیو هیوادونو په ځانګړې توګه ایران کې میشتو مهاجرینو (په ځانګړې توګه نجونې، ښځې او غیر پښتنو) ته د افغانستان د واکمنې ادارې پیغام به روښانه شي: “هلته پاتې شئ او کار وکړئ، که تاسو بیرته راستانه شئ، نو تاسو به د ځینو اساسي حقونو څخه محروم شئ.”
