محدود صادرات او پراخ واردات؛ د افغانستان صادرات څنګه وده کولای شي؟

په ۲۰۲۴ کال کې د افغانستان د سوداګرۍ وضعیت ښیي چې د ټولې سوداګرۍ حجم ۱۲.۴۲ میلیاردو ډالرو ته لوړېدو سره سره لا هم جدي ننګونې پاتې دي. د صادراتو ونډه د ټولې سوداګرۍ یوازې 15٪ وه، پداسې حال کې چې واردات 85٪ جوړوي. د توازن نشتوالی په وارداتو باندې د هیواد قوي انحصار او د تولید او صادراتو لپاره د کورنیو ظرفیتونو څخه په ګټه اخیستنې کې کمزورتیا په ګوته کوي. د ۲۰۲۳ کال په پرتله د صادراتو کمښت او د وارداتو زیاتوالي د افغانستان پر اقتصاد ډیر فشار راوړی دی. پداسې حال کې چې صادرات د 4٪ څخه 1.803 ملیارد ډالرو ته راټیټ شوي، واردات د 38٪ څخه 10.619 ملیارد ډالرو ته لوړ شوي. دا تمایل د تولید او صادراتو په سکتورونو کې ناکافي پرمختګ او همدارنګه د وارداتي مصرفي توکو انحصار ښیي. د افغانستان د سوداګرۍ د پراختیا پر وړاندې یو له عمده خنډونو څخه د زیربناوو محدودیتونه دي. د موثرو ترانسپورټي شبکو، د عصري ګمرکي ترمینلونو او د ذخیره کولو محدود ظرفیت نشتوالی د صادراتو لګښتونه زیات کړي او د افغاني محصولاتو د سیالۍ وړتیا یې کمه کړې ده. همدارنګه په خامو کرنیزو محصولاتو باندې د صادراتو تمرکز او د دغو محصولاتو د پروسس نشتوالی د صادراتو اضافه ارزښت کم کړی دی. له بلې خوا دیپلوماتیکو محدودیتونو او نړیوالو بندیزونو د افغانستان لپاره نویو بازارونو ته لاسرسی ستونزمن کړی دی. خو د سیمې له هېوادونو په ځانګړې توګه له هند، ترکیې، ایران او متحده عربي اماراتو سره د سوداګرۍ زیاتوالی د سیمه ییزو سوداګریزو همکاریو د پراخولو لپاره د افغانستان احتمالي ظرفیت ښيي. دا ظرفیت په زیربناوو کې د پانګونې، د پروسس د واحدونو په جوړولو او کورنیو تولیدونکو او صادرونکو ته د اسانتیاوو په برابرولو سره پیاوړی کیدای شي. افغانستان په سوداګرۍ کې د توازن د ترلاسه کولو او پر وارداتو تکیه کمولو لپاره یوې هر اړخیزې اقتصادي ستراتیژۍ ته اړتیا لري. د زیربناوو پراختیا، د کوچنیو او منځنیو صنایعو ملاتړ، په صادراتي محصولاتو کې اضافه ارزښت رامنځته کول او د سیمې له هیوادونو سره د اقتصادي اړیکو پراخول په دې برخه کې د اغیزمنو حل لارو څخه دي. همدارنګه، د طبیعي زیرمو په استخراج او پروسس کې پانګه اچونه، لکه د لیتیم او مسو کانونه، کولای شي د هیواد صادراتو عاید د پام وړ زیات کړي. افغانستان د خپل مهم موقعیت او بډایه طبیعي زیرمو له امله د دې وړتیا لري چې په سیمه ییزه سوداګرۍ کې یو مهم لوبغاړی شي. خو د دې موخه د تحقق لپاره هوښيار سياست، اغېزمن مديريت او د نړيوال باور او همکارۍ د تر لاسه کولو هڅې ته اړتيا ده.