بحران مهاجرت افغانستان؛ آیا امیدی به بهبود وضعیت هست؟

سالهاست که بخش زیادی از مردم افغانستان به دلایل گوناگون به کشورهای دور و نزدیک مهاجر شده‌اند و هنوز هم این روند ادامه دارد. موج‌های عمده مهاجرت افغانستان که عوامل مختلفی در راه اندازی آن نقش دارد طی بیش از نیم قرن گذشته یکی پی دیگری رخ داده است. موجی از مهاجرت شهروندان، در پی کودتای حزب دموکراتیک خلق برعلیه حکومت محمد داوود خان شکل گرفت که پس از آن افغانستان تبدیل به میدان جنگ میان گردید.
در این میان، شهروندان زیادی برای در امان ماندن از شرایط جنگی آن روز راهی کشورهای دور و نزدیک شدند. موج دیگر مهاجرت افغانستانی‌ها زمانی آغاز شد که کشور به عرصه تاخت و تاز میان گروه‌های مختلف مجاهدین تبدیل شد. موج تازه مهاجرت افغان‌ها از کشور پس از فروپاشی نظام جمهوریت به ریاست اشرف غنی و سقوط کابل به دست طالبان رخ داد. گزارش‌ها نشان می‌دهند که پس از این تحولات بیش از ۳ میلیون شهروند افغانستان به کشورهای مختلف و بویژه به کشورهای ایران و پاکستان مهاجر شده اند.
مسئول اصلی وضعیت کیست؟
در دو سال گذشته که میزان مهاجرت افغان‌ها به کشورها و بویژه همسایگان بیش از هر زمانی گزارش شده است، همزمان روند بازداشت و اخراج مهاجران غیرقانونی افغان نیز جریان داشته است. براساس گزارش ها، طی ماه‌های اخیر، هزاران مهاجر غیرقانونی افغان از پاکستان، ایران، ترکیه و… بازداشت و به افغانستان برگردانده شده اند. با این حال، مهاجرت روزافزون افغانها از یک سو و گزارش‌ها از افزایش روند بازداشت، اخراج و حتی بدرفتاری با آن‌ها در این مسیر، اکنون یک پرسش اصلی را به میان آورده و آن این است که مسئول اصلی رسیدگی به بحران مهاجرت افغانستانی‌ها کیست؟
براساس قوانین نافذه جهانی، دولت‌ها و ادارات مسئول در جوامع این مسئولیت را هم دارند که شرایط زندگی را برای شهروندان‌شان در داخل کشور تامین کرده و از تمام حقوق شهروندی آن‌ها پاسبانی کنند. آنچه در افغانستان طی بیش از چهار دهه اخیر حکومت‌ها و ادارات مسئول به آن توجه نکرده، رسیدگی به مسئولیت اصلی‌شان که عمده‌ترین آن تامین حقوق شهروندان است، بوده است.
شهروندان در این مدت از یک سو با کابوس جنگ و ناامنی گرفتار بوده و از سوی دیگر، با نبود کار و اشتغال مواجه بودند. نبود آزادی‌های فردی، انواع تبعیض‌ها و فقدان شرایط رفاهی نیز مزید بر علت شده و به تدریج زمینه را برای مهاجرت طیف گسترده از مردم رقم زده است. با این وصف، این یک واقعیت است که اگر حکومت‌های مستقر در افغانستان تاهنوز می‌توانستند امنیت، ثبات و رفاه را در همه سطوح آن برای شهروندان به میان آورند، امروزه «بحران مهاجرت افغان‌ها» کشورهای منطقه و فرامنطقه را این‌قدر متاثر و درگیر نمی‌کرد.
مسئولیت اداره حاکم در افغانستان در حل بحران مهاجرت
شرایط امروزی جامعه افغانستان و سرازیر شدن سیل مهاجرت افغانستانی‌ها به کشورها و بویژه کشورهای همسایه، اکنون نیازمند یک راه حل بنیادین و اساسی است که از طریق آن شاهد ختم دایمی بحران مهاجرت باشیم. با این وصف، ایجاد یک حکومت براساس رضایت عمومی و سازوکارهای قانونی، ایجاد فرصت‌های کار و اشتغال، تامین امنیت اعم از امنیت جانی و روانی مردم، برداشتن انواع تبعیض‌ها و فراهم‌سازی خدمات عامه و رفاهی از عمده‌ترین مواردی‌اند که رعایت آن فعلا می‌تواند سبب کاهش میزان مهاجرت شود. علاوه بر این، بحران مهاجرت افغان‌ها که ریشه‌های فراوان داخلی دارد نیازمند کمک‌های منطقه‌ای و جهانی نیز هست که می‌تواند در از بین بردن عوامل مهاجرت در داخل افغانستان اثرگذار باشد؛ چه این که بحران مهاجرت افغانستان بیش‌تر معلول شرایط نابسامان داخلی است و برای همین تا زمانی که عوامل و علت‌های مهاجرت در داخل از بین برده نشود، ختم بحران مهاجرت افغانستانی‌ها نیز امکان‌پذیر نخواهد بود.