سازمان بین المللی مهاجرت (iom) تشکیلاتی بین دولتی است که در سال ۱۹۵۱ با رسالت ساماندهی امور مهاجرت در سرتاسر جهان تأسیس گردید.
این سازمان دارای ۱۳۲ کشور عضو، ۹۷ ناظر و بیش از ۴۶۰ دفتر در ۱۰۰ کشور جهان
است.
مهمترین فعالیتهای سازمان در دو بخش «خدمات» و «برنامه‌ها و سیاستگذاری» در قالب پنج محور اصلی شامل
۱. مهاجرت و توسعه، ۲. تسهیل مهاجرت، ۳. قانونمندسازی مهاجرت، ۴. مهاجرت اجباری ۵. حوزه میان بخشی (همکاریهای فنی،پژوهش، حقوق بین المللی مهاجرت، مباحث سیاستگذاری و تدوین خط مشی، حقوق مهاجرین، مهاجرت و بهداشت،
ابعاد جنسیتی مهاجرت و …) متمرکز است.
سازمان بین المللی مهاجرت با بیش از نيم قرن تجربه مؤثر در سطح جهاني، موارد ذیل را در دستور کار خود قرار داده است:
۱. ترویج تجربیات سودمند و استفاده از تسهیالت جدید به منظور تسهیل مهاجرت قانونمند و کمتر نمودن مهاجرت غیر متعارف.
۲. کمک نمودن به انسانها به منظور استقرار موقتی و دائم در خارج از کشور.
۳. آموزش مسئولین دولتی پیرامون مسأله مدیریت مهاجرت.
۴. حمایت از نشست‌های بین المللی پیرامون سیاستگذاری در امور مهاجرت.
۵. ترویج و آگاه سازی در زمینه قوانین بین المللی مهاجرت و یاری رساندن به دولتهای گوناگون در توسعه قانونگذاری در زمینه مهاجرت در سطح ملی.
۶. حمایت از ادغام توسعه در طرحها و برنامه های توسعه ای.
۷. ترغیب ارتباط بیشترمیان جوامع مهاجرین از طریق رأی دادن در خارج از کشور، انتقال دانش و مهارت، بازگشتهای موقتی و تسهیل جریان وجوه ارسالی.
۸. اجرای برنامه های اطلاع رسانی گسترده.
۹. اجرای برنامه های پزشکی و بهداشتی.
۱۰. یاری رسانیدن به قربانیان قاچاق.
۱۱. اجرای برنامه های اضطراری و بازسازی و انجام تحقیقات کاربردی.
رویکرد استراتژیک سازمان بین المللی مهاجرت بر چهار رکن اصلی استوار است:
• ارتقاء دانش مقامات مسئول کشور در زمینه تازه‌ترین رهآوردهای مهاجرتی.
• بررسی و ایجاد سیاستهای کارای مهاجرتی برای رویارویی با چالش‌های موجود و نیز تعیین رویکردهای جامع برای پیشبرد همکاریهای بین المللی.
• تحقیقات منسجم به منظور ایجاد سیاستهای متناسب با شرایط جاری کشورها.
• همکاریهای منطقه ای به منظور کمک به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها از طریق اجرای تحقیقات، نشستها، طراحی و اجرای طرحها و برنامه های مهاجرتی به منظور حداکثر نمودن انتفاع موجود در مهاجرت.
پس از آشنایی کلی با سازمان بین المللی مهاجرت به بخشی از گزارش آماری این سازمان در خصوص مهاجران افغانستانی پس از سقوط افغانستان به دست طالبان از این کشور به کشورهای همجوار میپردازیم.
بخش نخست این گزارش روندهای جابه‌جایی را از پنجم مارس تا یکم آوریل ۲۰۲۱ به مدت ۴ هفته بررسی نموده است.
مطابق داده‌های این گزارش در آخرین هفته از ماه مارس (مطابق با ۶ تا ۱۲ فروردین ۱۴۰۱)، تعداد ترددها از افغانستان به سمت ایران و پاکستان ۱۱۱۲۴۶ نفر بوده است. از این تعداد ۳۶۹۴۸ مورد تردد به ایران صورت گرفته و ۷۴۲۹۸ نفر نیز از اتباع افغان وارد کشور پاکستان گشته‌اند.
نکته جالب آن است که از میان افغان‌های وارد شده به ایران فقط ۲۸۱۰ نفر از آن‌ها دارای مدرک بوده و ۳۴۱۳۸ نفر فاقد مدرک بوده‌اند. این در حالی است که تمامی اتباع وارد شده به پاکستان دارای مدارک بوده‌اند. این اختلاف فاحش ممکن است به دلیل عدم دقت در ثبت مهاجران غیرقانونی وارد شده به پاکستان باشد.
از طرف مقابل آمار مهاجرت از افغانستان در این گزارش نشان می‌دهد تعداد افراد وارد شده به افغانستان در هفته‌ی دوم ماه فروردین ۱۴۰۱ برابر با ۹۳۹۲۲ مورد بوده است. از این تعداد ۲۳۲۵۶ نفر از آنان از ایران وارد افغانستان شده‌اند و ۷۰۶۶۶ نفر از پاکستان.
اما در خصوص عامل بازگشت این مهاجران در گزارش چنین آمده است:
عامل بازگشت ۱۴۵۷۲ نفر از افغان‌های از ایران، اخراج بوده و ۸۶۸۴ نفر نیز بازگشت‌شان داوطلبانه بوده است. اما از بین افغان‌های بازگشته از پاکستان، صرفاً ۲۶ نفر آن‌ها دیپورت شده‌اند و بقیه یعنی ۷۰۶۴۰ نفر بازگشت داوطلبانه به افغانستان داشته‌اند.
بالاتر بودن اخراج افغان‌ها از ایران در مقایسه با پاکستان لزوماً ناشی از سیاستهای پلیسی سخت‌گیرانه‌تر ایران در قبال مهاجران افغان نیست، بلکه بیشتر ناشی از آن است که اکثریت مهاجران وارد شده به ایران، فاقد مدرک بوده‌اند و دولت ایران نیز در مقابل اقدام به دستگیری و رد مرز آن‌ها نموده است.
به صورت میانگین روزانه ۵۲۷۸ نفر نیز از ایران رد مرز شده‌اند که کاهش چندانی نسبت به دوره گزارش قبلی نشان نمی‌دهد. تخمین زده می‌شود که بیش از ۳۸۰۰۰۰ افغانی در سه ماهه اول سال ۲۰۲۲ وارد ایران گشته‌اند که از هر پنج نفر آنان، یک نفر مهاجر دوره‌ای می‌باشد.
داده‌های تفکیک شده جنسیتی نیز نشان می‌دهد ۹۰ درصد افراد خارج شده از افغانستان به ایران، مرد بوده و ۱۰ درصد نیز زن هستند که نشانگر
انگیزه‌های کاری و شغلی مهاجران افغانستان برای ورود به ایران می باشد. همچنین بیشتر میزان خروج زنان افغان از مرز دوغارون/اسلام قلعه بوده (۵۳ درصد) و میزان خروج از مرز میلک/زرنج نیز (۵ درصد) بوده است.
بخش دیگری از این گزارش، روندهای جابه‌جایی افغان‌ها در فاصله آوریل ۲۰۲۱ تا مارس ۲۰۲۲ را نشان می‌دهد. مطابق این آمارها تعداد ورود اتباع افغان به ایران ۱,۶۳۴,۹۲۸ مورد بوده و تعداد خروج از ایران نیز ۱,۱۹۶,۹۸۸ بوده است.
آمار افغانستانی‌های وارد شده به پاکستان نیز ۳,۰۶۰,۴۱۷ و تعداد افراد خارج شده هم ۲,۸۴۸,۳۵۹ می‌باشد.
نکته قابل توجه در این گزارش تأثیر به قدرت رسیدن طالبان بر افزایش مهاجرت افغان‌ها به ایران بوده است. از ماه جولای ۲۰۲۱ (تیر ماه ۱۴۰۰) که طالبان شروع به تصرف ولایت‌های مختلف افغانستان می‌نماید، موج افزایش مهاجرت به ایران شروع می‌شود.
از اواسط اوت (مرداد ماه ۱۴۰۰)، یعنی زمان سقوط کابل و اعلام برپایی مجدد امارت اسلامی، شیب ورود مهاجران از افغانستان به ایران شتاب می‌گیرد. در ماه اکتبر (مهر ماه ۱۴۰۰) نیز به نقطه اوج خودش می‌رسد، اما از این تاریخ به بعد میزان ورود اتباع افغان به ایران سیر نزولی به خود می‌گیرد. لیکن از اواسط فوریه ۲۰۲۲ (بهمن ماه ۱۴۰۰)، ورود افغان‌ها دوباره روند صعودی می‌گیرد. این در حالی است که سیر خروج افغان‌ها از ایران در فاصله این یک سال چندان فراز و نشیب نداشته است و صرفاً در ماه اوت (مهر ماه) روند صعودی به خود گرفته است.
