دلیل اهمیت کریدور زنگزور
کریدور زنگزور یک مسیر استراتژیک در قفقاز جنوبی است که قرار است جمهوری آذربایجان را از طریق استان سیونیک ارمنستان به نخجوان متصل کند. این گذرگاه، علاوه بر تأمین ارتباط مستقیم میان ترکیه و جهان ترک‌زبان، می‌تواند مسیرهای ترانزیتی جایگزینی برای تجارت میان چین و اروپا ایجاد کند و نقش ایران در حمل‌ونقل بین‌المللی را کاهش دهد.
این پروژه در محور آنکارا–باکو، بخشی از طرح «کریدور میانی» بوده و به‌عنوان حلقه‌ای مهم در زنجیره شرق–غرب مطرح است. اهمیت آن نه‌تنها در توسعه اقتصادی، بلکه در تغییر توازن قدرت ژئوپلیتیکی منطقه ارزیابی می‌شود.
کریدور زنگزور، گذرگاهی کوچک اما حیاتی در جنوب ارمنستان، به کانون تحولات ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی تبدیل شده است. این منطقه که بخشی از استان سیونیک ارمنستان محسوب می‌شود، به دلیل موقعیت استراتژیک خود، توجه قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی را به خود جلب کرده است. در این گزارش به بررسی اهمیت این کریدور، نقشه جغرافیایی آن و واکنش جمهوری اسلامی ایران به این طرح می‌پردازیم.
کریدور زنگزور از چند جنبه دارای اهمیت استراتژیک است:
1. اهمیت ژئوپلیتیکی: این کریدور تنها مسیر زمینی است که جمهوری آذربایجان را به منطقه خودمختار نخجوان متصل می‌کند. نخجوان به صورت یک انکلاو از خاک اصلی آذربایجان جدا افتاده و بین ارمنستان، ایران و ترکیه محصور شده است .
2. اهمیت اقتصادی: این مسیر بخشی از «کریدور میانی» (Middle Corridor) محسوب می‌شود که چین و آسیای میانه را به اروپا پیوند می‌دهد. پس از جنگ روسیه در اوکراین، اهمیت این مسیر برای تجارت اوراسیا افزایش یافته است .
3. اهمیت نظامی-امنیتی: کنترل این کریدور می‌تواند توازن قدرت در منطقه قفقاز را تغییر دهد. برخی تحلیلگران معتقدند این کریدور می‌تواند به پایگاهی برای نفوذ ناتو در نزدیکی مرزهای ایران تبدیل شود .
4. اهمیت تاریخی: زنگزور بخشی از میراث تاریخی ایران محسوب می‌شود که در سال ۱۸۱۳ بر اساس عهدنامه گلستان از ایران قاجار به امپراتوری روسیه واگذار شد .
نقشه کریدور زنگزور
بر اساس طرح‌های موجود، کریدور زنگزور از جنوب ارمنستان عبور کرده و جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند. این مسیر، یک پل ارتباطی میان ترکیه، قفقاز و آسیای مرکزی ایجاد می‌کند و در عین حال امکان دسترسی مستقیم به مسیرهای تجاری بین‌المللی را فراهم می‌سازد.
کریدور زنگزور مسیری پیشنهادی به طول حدود ۴۳ کیلومتر در استان سیونیک ارمنستان است که می‌تواند جمهوری آذربایجان را به منطقه جداافتاده نخجوان متصل کند 28. این مسیر از جنوبی‌ترین نقطه ارمنستان و در خط مرزی مشترک با ایران در ساحل شمالی رودخانه ارس عبور می‌کند .
بر اساس طرح پیشنهادی، عرض این کریدور بین ۵ تا ۶ کیلومتر در نظر گرفته شده است که بسیار بیشتر از نیاز یک مسیر حمل‌ونقل معمولی است. این امر نگرانی‌هایی را درباره اهداف پنهان این طرح ایجاد کرده است.
این گذرگاه، در صورت عملیاتی‌شدن، می‌تواند جایگزینی برای مسیرهای فعلی از طریق ایران و گرجستان باشد.
واکنش ایران به کریدور زنگزور
جمهوری اسلامی ایران از ابتدا مخالفت قاطع خود را با ایجاد کریدور زنگزور اعلام کرده است. دلایل اصلی مخالفت ایران عبارتند از:
1. قطع ارتباط زمینی با ارمنستان: ایجاد این کریدور باعث قطع مرز مشترک ایران و ارمنستان می‌شود. این مرز کوتاه اما استراتژیک، تنها گذرگاه زمینی ایران به ارمنستان و از آنجا به گرجستان، روسیه و اروپا است .
2. تهدیدات امنیتی: مقامات ایرانی هشدار داده‌اند که ایجاد این کریدور می‌تواند تهدیدات امنیتی برای ایران ایجاد کند. برخی عملیات‌های پهپادی علیه ایران از خاک یا آسمان آذربایجان انجام شده و ایجاد این کریدور می‌تواند چنین تهدیدهایی را تسهیل کند .
3. نفوذ ترکیه و ناتو: ایران معتقد است این کریدور می‌تواند به ابزاری برای افزایش نفوذ ترکیه و ناتو در منطقه تبدیل شود. ترکیه از حامیان پرشور این کریدور است و آن را کلید اتحاد ترک‌ها در سازمان کشورهای ترک می‌داند .
4. تغییر توازن قدرت در منطقه: ایران هرگونه تغییر ژئوپلیتیکی در مرزهای شمالی خود را به عنوان تهدیدی برای امنیت ملی خود می‌داند. رهبر انقلاب اسلامی ایران در دیدارهای جداگانه‌ای با روسای جمهور روسیه، ترکیه و ارمنستان بر مخالفت ایران با تغییرات ژئوپلیتیکی در قفقاز تأکید کردند .
ایران حتی تهدید به دخالت نظامی برای جلوگیری از اجرای این طرح کرده است . با این حال، با امضای توافق صلح میان ارمنستان و آذربایجان در کاخ سفید و تغییر نام این طرح به «جاده ترامپ»، به نظر می‌رسد موضع ایران نیاز به بازنگری دارد .
جمهوری اسلامی ایران بارها مخالفت خود را با این پروژه اعلام کرده است. علی‌اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل رهبر انقلاب، هشدار داده است که هرگونه تلاش برای تغییر مرزهای منطقه یا محدود کردن ارتباط زمینی ایران با ارمنستان، با «پاسخ سخت» مواجه خواهد شد.
ایران این طرح را بخشی از پروژه آمریکایی–اسرائیلی برای محاصره ژئوپلیتیکی کشور و کاهش نفوذ منطقه‌ای می‌داند. تهران معتقد است که اجرای کریدور زنگزور امنیت و منافع اقتصادی ایران را تهدید می‌کند. این موضع با حمایت روسیه و مخالفت شدید ارمنستان همراه است، در حالی که ترکیه و جمهوری آذربایجان خواستار اجرای سریع آن هستند.
کریدور زنگزور، گذرگاهی راهبردی در قفقاز جنوبی، به دلیل اهمیت ژئوپلیتیکی و اقتصادی، محل جدال سیاسی بین بازیگران منطقه‌ای شده است. ایران این پروژه را تهدیدی علیه امنیت ملی خود می‌داند و وعده واکنش سخت داده است، در حالی که ترکیه و آذربایجان آن را فرصتی برای گسترش همکاری‌های منطقه‌ای می‌بینند.
کلمات کلیدی: کریدور زنگزور، نقشه کریدور زنگزور، واکنش ایران به کریدور زنگزور، قفقاز جنوبی، سیونیک ارمنستان، کریدور میانی.
