در میانه‌ی تحولات پرشتاب منطقه و روندهای پیچیده مهاجرت، سفر رسمی والی هرات، نوراحمد اسلام‌جار، به مشهد مقدس را باید نه‌تنها یک اتفاق دیپلماتیک، بلکه گامی استراتژیک در مسیر مدیریت انسانی بازگشت مهاجران و احیای ظرفیت‌های اقتصادی بین‌المللی دانست.
این سفر که با همراهی محمد اسماعیل سلیم، رئیس نمایندگی وزارت خارجه حکومت سرپرست افغانستان در هرات، و با استقبال مقامات جمهوری اسلامی ایران از مرز دوغارون آغاز شد، دو محور اساسی را دنبال می‌کرد:
تقویت همکاری‌های اقتصادی میان هرات و خراسان رضوی و ارزیابی میدانی روند بازگشت مهاجرین افغان از ایران.
سپاس‌گزاری رسمی از ایران؛ چهار دهه میزبانی بی‌منت
در حاشیه بازدید از اردوگاه سفیدسنگ در فریمان، رئیس نمایندگی وزارت خارجه افغانستان در هرات با صراحت از میزبانی جمهوری اسلامی ایران برای چهار دهه‌ی متوالی از میلیون‌ها مهاجر افغان قدردانی کرد.
او تصریح کرد: «هیئت‌های بلندپایه حکومت سرپرست افغانستان (طالبان)، سپاسگزار میزبانی و خدمات ملت و دولت ایران هستند؛ خدماتی که در حافظه‌ی تاریخی مردم ما باقی خواهد ماند.»
این رویکرد، هرچند دیرهنگام، اما قابل‌تقدیر است. ایران در طول ۴۰ سال گذشته، بی‌وقفه بار سنگین مهاجرت را به دوش کشیده و با وجود همه فشارها، همواره در کنار مردم افغانستان ایستاده است.
مهاجرین؛ نه یک بحران، بلکه فرصت همدلی
از نکات قابل‌تأمل این سفر، بازدید مستقیم والی هرات از اردوگاه سفیدسنگ و دیدار با مهاجرین و مسئولین ایرانی بود. حضور مقام ارشد حکومت سرپرست در این اردوگاه، فرصتی برای فهم مستقیم درد و مطالبه‌ی مهاجرین فراهم کرد.
در نشست مشترک مشهد، هیئت افغانستانی از مقامات ایرانی خواستند تا تسهیلات بیشتری برای بازگشت مهاجرین فراهم گردد. همچنین آقای سلیم از تشکیل کمیته‌های اسکان، خدمات بهداشتی، حمل‌ونقل و تغذیه در مرز خبر داد و از فعالیت خیرین و تجار افغان در بهبود وضعیت بازگشت قدردانی کرد.
با وجود اقدامات مثبت، یک پرسش مهم پابرجاست:
طالبان چه تمهیداتی برای اسکان بازگشت‌کنندگان، فراهم‌کردن وسایل حمل‌ونقل، فرصت‌های شغلی، امنیت روانی و فیزیکی، و به‌ویژه فراهم‌کردن زمینه‌ی تحصیل دختران در کشور را دارند؟
میز مذاکره
در نشست خبری مشترک مشهد، از برنامه‌هایی برای تسهیل تجارت و سرمایه‌گذاری سخن گفته شد، اما فقر برنامه‌ی مدون برای بازگشت پایدار مهاجران همچنان محسوس است.
آیا وعده‌ی اسکان موقت و حمایت‌های اجتماعی پس از بازگشت، تنها به روزهای نخست بازگشت محدود می‌شود؟
آیا نهاد مشخصی پاسخ‌گوی مشکلات هزاران خانواده مهاجر خواهد بود که نه شغل دارند، نه خانه، و نه امنیت آموزشی برای فرزندان‌شان، به‌ویژه دختران؟
اقتصاد، کلید توسعه پایدار و تثبیت بازگشت
در سوی دیگر ماجرا، نشست ششم کمیته اقتصادی مشترک خراسان رضوی و هرات، فرصتی تازه برای هم‌افزایی تجار، فعالان بخش خصوصی و دولتی در مسیر احیای تجارت مرزی، ایجاد کریدورهای ترانزیتی، و افزایش صادرات و واردات فراهم آورد.
سخنان غلامحسین مظفری، استاندار خراسان رضوی، درباره ظرفیت‌های بالقوه مرز دوغارون و اهمیت گذار از تجارت به سرمایه‌گذاری، نشانه‌ای است از درک درست تهران نسبت به اهمیت اقتصادی ثبات در افغانستان.
از سوی دیگر، والی هرات با اشاره به امنیت نسبی ولایت، آمادگی برای جذب سرمایه‌گذاران ایرانی و منطقه‌ای را اعلام کرد. این نگاه اقتصادمحور، اگر با عمل همراه باشد، می‌تواند مسیر مهاجرت معکوس را هموارتر کند.
نگاه به آینده: از یک ملاقات تا یک سیاست منطقه‌ای
سفر والی هرات به مشهد، اگرچه نمادین و رسمی بود، اما باید فراتر از ظاهر آن دیده شود. اگر طرفین این تعاملات را به استراتژی‌های مشترک برای توسعه پایدار، حل ریشه‌های مهاجرت، و حفظ کرامت انسانی بازگشت‌کنندگان تبدیل کنند، آینده‌ای روشن‌تر در انتظار دو ملت خواهد بود.
جمهوری اسلامی ایران در شرایط تحریمی و بحران‌های داخلی، بار دیگر نشان داده که بر سر عهد دیرینه‌اش با مردم افغانستان ایستاده است. اکنون نوبت به حکومت سرپرست طالبان است که با تصمیمات راهبردی، از مهاجرین نه به‌عنوان یک “جمعیت بازگردانده‌شده”، بلکه به‌مثابه نیروی انسانی ارزشمند برای بازسازی کشور استقبال کند.
رسانه معمار، به نمایندگی از صدای هزاران مهاجر بازگشته، انتظار دارد والی هرات و حکومت سرپرست به این پرسش‌ها به‌صورت شفاف پاسخ دهند:
🔹 آیا حکومت سرپرست برای اسکان فوری و انسانی مهاجرین بازگشته، تمهیداتی اندیشیده است؟
🔹 چه وسایل نقلیه‌ای برای انتقال مهاجران از مرز به شهرهای‌شان در نظر گرفته شده؟
🔹 آمار رسمی و به‌روز تعداد مهاجران بازگشته چیست و چه چشم‌اندازی برای هفته‌ها و ماه‌های آینده متصور است؟
🔹 چه موقعیت‌های شغلی مشخص و برنامه‌های حمایتی برای تأمین معیشت بازگشت‌کنندگان فراهم شده؟
🔹 در حالی که تحصیل دختران یکی از دلایل اصلی مهاجرت بوده، چه برنامه‌ای برای رفع این مانع جدی دارید؟
🔹 و نهایتاً، امنیت مهاجرین بازگشته در برابر تهدیدهای محلی و قومی تا چه اندازه تضمین شده است؟
