فلسفه حج؛ لبیک به خدا، نه به کینه و ظلم

حج، سفری فراتر از یک عبادت

حج تنها یک عمل عبادی نیست، بلکه سفری معنوی، اجتماعی، سیاسی و فلسفی است که مسلمان را از فردگرایی به جهان‌شمولی و از مادی‌گرایی به تعهد الهی می‌برد. در جهانی که انسان‌ها در گرداب خودمحوری و گسست اجتماعی گرفتارند، حج فرصتی است برای بازسازی رابطه انسان با خالق، خلق و خویشتن. نگارنده نگاهی دارد به فلسفه حج، اهمیت آن در تقویت همبستگی ملی به‌ویژه در کشوری چون افغانستان، و همچنین نقد عملکرد دولت‌مردانی که بر خلاف روح اسلام، از ظلم و خشونت حمایت می‌کنند.

حج به عنوان پنجمین رکن اسلام، فریضه‌ای است که تنها با شرایط استطاعت واجب می‌شود، اما در دل آن چنان گنجینه‌ای از معانی و پیام‌ها نهفته است که درک عمیق آن می‌تواند افق تازه‌ای در نگاه انسان به دین، زندگی، و مسئولیت اجتماعی او بگشاید. سؤال اساسی این است: چرا اسلام بر انجام حج چنین تأکید دارد؟ آیا صرفاً برای اطاعت از دستور خداوند است یا رازهای عمیق‌تری در ورای این مناسک نهفته است؟

فلسفه و معانی عمیق حج

حج سفری از خانه به خانه خداست؛ از خود به خدا. لباس احرام، تجلی سادگی و برابری است؛ نفی ظاهرگرایی و تمایزات نژادی، قومی، اقتصادی. حج انسان را به فطرت بازمی‌گرداند، آنجایی که انسان تنها بنده است، نه ارباب و نه برده. این بازگشت به فطرت، نقطه آغاز خودشناسی و خداشناسی است.

مکه در ایام حج، صحنه تجلی وحدت امت اسلامی است؛ از شرق آسیا تا غرب آفریقا، از کوه‌های افغانستان تا صحرای سینا. حج یادآور این واقعیت است که امت اسلامی یک کل به‌هم‌پیوسته است، نه مجموعه‌ای پراکنده از اقوام و دولت‌ها. در روزگار تفرقه و تشتت مسلمانان، حج یک رزمایش وحدت است؛ تمرینی برای باهم ‌بودن، همدلی، و هماهنگی.

نقش حج در همبستگی ملی افغانستان

افغانستان، سرزمینی با اقوام متنوع و مذاهب گوناگون است. اما این تنوع نباید بذر تفرقه باشد، بلکه زمینه‌ای برای غنای فرهنگی و اجتماعی ماست. متأسفانه، بیش از سه دهه جنگ میان مردم افغانستان، خونریزی، و تعصبات کور قومی و مذهبی، شکاف‌های عمیقی در بافت اجتماعی ما ایجاد کرده است.

حج به ما می‌آموزد که هیچ قومی بر قوم دیگر برتری ندارد، و تنها معیار ارزش، تقوا و کردار نیک است. آن‌کس که حج را درک کرده باشد، نمی‌تواند دل در گرو کینه‌های قومی یا فرقه‌ای داشته باشد. اسلام، دین رحمت است و تعصب، نفرت و انتقام، از مظاهر دوران جاهلیت است که قرآن و سنت نبوی به شدت آن را محکوم کرده‌اند.

بیاییم با الگو گرفتن از روح حج، دل‌های خود را از کینه پاک کنیم، گذشته را ببخشیم، و برای ساختن آینده‌ای مشترک و روشن در کنار یکدیگر بایستیم. افغانستان نیازمند بخشایش، همدلی، و وحدت است؛ نه تفرقه‌افکنی به نام قوم، مذهب یا زبان.

پیام‌های اخلاقی و اجتماعی مناسک حج

مناسک حج هر یک حامل پیامی اخلاقی‌اند: طواف نشانه محوریت خدا در زندگی، سعی صفا و مروه نماد تلاش انسانی، وقوف در عرفات لحظه‌ای برای تأمل و محاسبه نفس. این اعمال نه فقط بدن، بلکه روح انسان را متحول می‌سازند. حج، مدرسه‌ای برای اخلاق، صبر، کنترل نفس، و از خودگذشتگی است.

در دنیای امروز که مسلمانان اغلب صدای واحدی ندارند، حج می‌تواند تبدیل به سکوی گفت‌وگو و هم‌اندیشی امت شود. این نکته از منظر اندیشمندان مسلمان همچون اقبال لاهوری و امام خمینی (ره) مورد توجه بوده است که حج را فرصتی برای احیای آگاهی سیاسی مسلمانان و نشان دادن عظمت اسلام در برابر سلطه‌گران جهانی می‌دانستند.

نقد عملکرد دولت‌مردان و حمایت از ظلم

از منظر فلسفه حج، مسلمان نمی‌تواند نسبت به رنج مسلمان دیگر بی‌تفاوت باشد. اما متأسفانه شاهد هستیم که برخی دولت‌مردان کشورهای اسلامی، نه تنها در برابر جنایات رژیم اشغال‌گر صهیونیستی در غزه سکوت کرده‌اند، بلکه به شکل شرم‌آوری، با آن رژیم کودک‌کش، معاملات اقتصادی، نظامی و اطلاعاتی دارند.

این سکوت و سازش، خیانت به خون هزاران کودک، زن و مرد بی‌گناه فلسطینی است؛ و از روح حج، که فریادی است علیه ظلم و طاغوت، فرسنگ‌ها فاصله دارد. همچنین، آن دسته از دولت‌هایی که به شکل مستقیم یا غیرمستقیم از گروه‌های تروریستی چون داعش حمایت کردند و بذر مرگ و ویرانی را در کشورهای اسلامی کاشتند، باید در دادگاه تاریخ و در پیشگاه خداوند پاسخ‌گو باشند.

حج به ما می‌آموزد که موضع ما در برابر ظلم، بی‌طرفی نیست؛ بلکه باید روشن، صریح و عدالت‌خواهانه باشد.

حج، راهی به سوی تحول و وحدت

حج نه تنها یک فریضه دینی بلکه یک برنامه تحول‌بخش در ابعاد فردی، اجتماعی و جهانی است. در این مسیر، مسلمان می‌آموزد که چگونه از منیت به جمع، از ظاهر به معنا، و از روزمرگی به بیداری عبور کند. در جهانی آشفته از بحران‌های معنوی و اخلاقی، حج دعوتی است به بازسازی انسان و جهان بر بنیاد توحید، مساوات، و اخلاق.

برای افغانستان، که زخمی از جنگ، تبعیض، و کینه‌های انباشته است، حج می‌تواند تجلی‌گاه آشتی، همبستگی و وحدت دوباره باشد. و برای امت اسلامی، حج باید سکوی بیداری، دادخواهی، و رسوا ساختن رژیم‌های ظالم و خائن باشد.

پس بیایید حج را بفهمیم، نه فقط به جا آوریم!