در هیاهوی بحران‌های سیاسی و امنیتی افغانستان، تهدیدی ناپیدا اما ویرانگر در حال گسترش است: اپیدمی مصرف تنباکو، به‌ویژه در میان نوجوانان و جوانان. گزارش جدید سازمان جهانی بهداشت، خبری تکان‌دهنده از وضع موجود منتشر نموده که از هر چهار بزرگ‌سال افغان، یک نفر مصرف‌کننده تنباکو بوده و روند مصرف در میان نسل نو به‌شکل نگران‌کننده‌ای رو به افزایش است.
این پدیده تنها یک «عادت فردی» نیست، بلکه یک بحران ملی است که پیامدهای آن از سلامت فردی فراتر می‌رود و به ویرانی بافت خانواده، تشدید فقر، و فروپاشی ظرفیت‌های نظام سلامت منتهی می‌شود.
شرکت‌های تولید تنباکو با استفاده از طعم‌های متنوع، طراحی‌های جذاب و ادعاهای دروغین درباره “بی‌ضرر بودن”، در حال هدف‌گیری مستقیم نوجوانان هستند. آنها با آگاهی کامل از عدم نظارت کافی و خلأهای قانونی در کشورهای بحران‌زده‌ای چون افغانستان، نسل آینده را قربانی سود خود می‌سازند. در واقع، آن‌چه فروخته می‌شود، نه یک کالای تفریحی، بلکه نسخه‌ای تدریجی از مرگ و بیماری است.
در کشورهایی با نهادهای بهداشتی و قانونی ضعیف، مثل افغانستان، شرکت‌های دخانیاتی بیش از هر جا دست باز دارند. بسته‌های رنگارنگ، تبلیغات غیررسمی در فضای مجازی و فروش بدون محدودیت سنی، به رواج این ماده مرگ‌آور در میان نوجوانان انجامیده است.
مطابق آمارهای جهانی، تنباکو عامل اصلی بیش از ۸ میلیون مرگ سالانه در جهان است؛ رقمی که بیشتر از تلفات بسیاری از جنگ‌هاست. این ماده به شکل مستقیم با بیماری‌های قلبی، ریوی، سرطان‌ها و اختلالات روانی در ارتباط است. افزون بر آن، هزینه‌های درمان بیماری‌های ناشی از مصرف تنباکو، به‌ویژه در کشورهایی با نظام سلامت شکننده، کمرشکن است و خانواده‌ها را به کام فقر می‌کشاند.
در افغانستان که بیشتر مردم زیر خط فقر زندگی می‌کنند، وابستگی به تنباکو نوعی «مصرف فقیرکننده» است. فردی که روزانه پولی برای تنباکو هزینه می‌کند، در واقع از هزینه خوراک، درمان، آموزش و نیازهای خانواده‌اش می‌زند.
واقعیت تلخ این است که افغانستان هنوز فاقد یک برنامه ملی مؤثر برای مبارزه با مصرف تنباکو است. قانون مشخصی برای محدود کردن فروش به کودکان، ممنوعیت تبلیغات، یا افزایش مالیات بر سیگار و سایر اشکال تنباکو وجود ندارد یا اجرایی نمی‌شود. در چنین خلأیی، مصرف تنباکو همچون آتشی آرام و بی‌صدا، خانه‌به‌خانه و نسل‌به‌نسل گسترش می‌یابد.
ضروری است که وزارت صحت عامه، رسانه‌ها، علما و نهادهای مدنی یک حرکت فراگیر را علیه این تهدید آغاز کنند. نباید اجازه داد نسل آینده ما به قربانی خاموش زیاده‌خواهی اقتصادی شرکت‌هایی بدل شود که از رنج و بیماری مردم، سود می‌برند.
بنابراین تنباکو فقط یک چالش بهداشتی نیست؛ یک تهدید فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای آینده افغانستان است. در کشوری که برای بازسازی خود نیازمند انسان‌های سالم و آگاه است، گسترش مصرف تنباکو همان‌قدر خطرناک است که ناامنی و فساد تهدید آفرین می‌باشند. زمان آن فرارسیده که به این تهدید، با تمام جدیت واکنش نشان داده شود؛ پیش از آن‌که خیلی دیر شود.
