سیاست اخیر طالبان مبنی بر جایگزینی استادان دانشگاه‌های افغانستان با ملاهای فارغ‌التحصیل از مدارس دینی نظیر حقانیه، یک گام آشکار به سوی تضعیف نهادهای علمی، نابودی دانش و علمی‌گرایی، و تسلط ایدئولوژیک بر جامعه افغانستان است. این اقدام نه تنها با مبانی عقلانیت و منطق اجتماعی در تضاد است، بلکه پیامدهای منفی گسترده‌ای در عرصه‌های دینی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای آینده افغانستان به همراه خواهد داشت.
طالبان در ظاهر مدعی هستند که تغییر ساختار دانشگاه‌ها و جایگزینی استادان با ملاها، تقویت ارزش‌های اسلامی است. اما در حقیقت، این اقدام برخلاف آموزه‌های بنیادین اسلام است: پیامبر اسلام (ص) فرمود:علم‌آموزی بر هر مرد و زن مسلمان واجب است.
قرآن نیز با تأکید بر عقل و تدبر، مسلمانان را به علم و معرفت دعوت کرده است:
یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ. سوره مجادله (۵۸) آیه ۱۱
(خداوند کسانی را که ایمان آورده‌اند و دانش یافته‌اند، درجاتی بالا می‌برد. این آیه تأکید بر ارزش و جایگاه علم و دانش دارد.)
وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ ۚ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَٰئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا. سوره اسراء (۱۷) آیه ۳۶
(از چیزی که به آن علم نداری پیروی مکن، زیرا گوش و چشم و قلب همه مسئول خواهند بود. این آیه بر ضرورت علم و پرهیز از جهل تأکید دارد.)
هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ. سوره زمر (۳۹) آیه ۹ (آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند برابرند؟ این آیه تفاوت میان عالم و جاهل را برجسته می‌کند.)
وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا. سوره آل‌عمران (۳)، آیه ۱۰۳ (همه با هم به ریسمان الهی چنگ زنید و پراکنده نشوید. این آیه بر وحدت و پرهیز از تفرقه تأکید دارد که با سیاست‌های طالبان در تضاد است.)
إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ. سوره فاطر (۳۵)، آیه ۲۸ (تنها بندگان دانشمند از خدا خشیت دارند. این آیه ارزش علم را در راستای افزایش تقوا و ایمان مشخص می‌سازد.)
اقدام طالبان در تضعیف نهادهای علمی و حذف استادان دانشگاه، عملاً در تضاد با این آموزه‌های قرآنی است.
عدالت یکی از اصول بنیادین دین مقدس اسلام است. وقتی طالبان افرادی را که بر اساس صلاحیت علمی استخدام شده‌اند، برکنار و به جای آن‌ها مولوی های خود شان را که فاقد صلاحیت علمی هستند منصوب می‌کنند، در حقیقت بی‌عدالتی آشکاری را مرتکب می‌شوند. این عمل به‌وضوح با اصول شایسته‌سالاری که در دین مقدس اسلام تاکید و توصیه شده، مغایرت دارد.
با تصفیه استادان دانشگاه، طالبان عملاً راه پیشرفت علمی را می‌بندند. این اقدام باعث کاهش کیفیت آموزش، بی‌اعتمادی به نظام تحصیلی و در نهایت، مهاجرت بیشتر مغزها خواهد شد. خروج اساتید تحصیل‌کرده از کشور، افغانستان را از وجود نخبگان محروم می‌کند.
دانشگاه‌ها محلی برای تبادل افکار و گفتمان‌های علمی هستند. با جایگزینی مولوی های شان، این فضا به بستری برای ترویج یک‌جانبه‌گرایی ایدئولوژیک تبدیل می‌شود و تنوع فکری، که لازمه یک جامعه سالم و فرهنگی است، از بین می‌رود.
کشورهای پیشرفته، توسعه خود را مدیون نظام‌های آموزشی کارآمد هستند. حذف نخبگان علمی و جایگزینی آن‌ها با مولوی ها، کشور را از توسعه اقتصادی باز می‌دارد و چرخه فقر را تشدید می‌کند.
با این سیاست، انگیزه جوانان برای ادامه تحصیل کاهش می‌یابد. آن‌ها دیگر تحصیل در دانشگاه‌ها را راهی برای پیشرفت و موفقیت نمی‌بینند و به جای آن ممکن است یا به مهاجرت روی آورند یا از تحصیل صرف‌نظر کنند
طالبان با تبدیل دانشگاه‌ها به مدارس دینی، نقش علم مدرن را نادیده می‌گیرند. این نگرش متحجرانه از دین، اسلام را از مفاهیم پویا و معاصر تهی می‌کند و تصویری واپس‌گرا از اسلام ارائه می‌دهد. در حالی که اسلام دین علم، عقلانیت و پیشرفت است، طالبان آن را به ابزاری برای تسلط ایدئولوژیک خود تقلیل داده‌اند.
این سیاست‌های طالبان، افغانستان را در صحنه بین‌المللی منزوی‌تر می‌کند. کاهش کیفیت آموزشی و عدم رعایت معیارهای جهانی، همکاری‌های بین‌المللی در حوزه علم و فناوری را مختل خواهد کرد و کشور را از دسترسی به منابع و پشتیبانی بین‌المللی محروم می‌کند.
سیاست‌های طالبان در حذف استادان دانشگاه و جایگزینی آن‌ها با مولوی های فاقد صلاحیت علمی، از منظر دینی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، یک فاجعه است. این اقدامات نه تنها با مبانی اسلامی در تضاد است، بلکه آینده کشور را نیز به سمت جهالت و عقب‌ماندگی سوق می‌دهد. طالبان باید به جای تحمیل ایدئولوژی خود، نهادهای علمی را تقویت کنند، شایسته‌سالاری را مبنا قرار دهند و از میراث علمی و فرهنگی کشور حفاظت کنند. تنها در این صورت است که افغانستان می‌تواند مسیر پیشرفت و توسعه را طی کند.
وظیفه جامعه جهانی، سازمان ملل و کشورهای اسلامی است که طالبان را تحت فشار قرار دهند تا از این سیاست‌های زیان‌بار دست بردارند و راه را برای نجات علم و دانش در افغانستان باز کنند.
نویسنده: دکتر لنگرزاد
