متن نوحه و اشعار شام غریبان محرم ۱۴۰۴
شام غریبان، شب یازدهم محرم، یادآور مصائب جان‌سوز اهل بیت امام حسین (ع) به‌ویژه حضرت زینب (س) پس از واقعه عاشوراست. این شب که با غم و اندوه همراه است، با نوحه‌ها و مداحی‌های سوزناک گرامی داشته می‌شود. در این مطلب، مجموعه‌ای از زیباترین نوحه‌ها و اشعار شام غریبان محرم ۱۴۰۴، با تمرکز بر حضرت زینب (س)، نوحه معروف «شام غریبان حسین امشب است» از حاج محمود کریمی و روضه‌های مرتبط با حضرت زهرا (س) ارائه شده است. این اشعار از منابع معتبر مانند آلامتو و ماگرتا گردآوری شده‌اند.
متن نوحه شام غریبان ۱۴۰۴
نوحه زیر یکی از معروف‌ترین اشعار شام غریبان است که به مصائب اهل بیت و به‌ویژه حضرت زینب (س) اشاره دارد:
بسوز ای دل، بسوز ای دل، شب شام غریبان است
به صحرا بی‌کفن امشب تن پاک شهیدان است
ای دل بسوز امشب وای از دل زینب
بسوز ای دل، بسوز ای دل، که زهرا، مو پریشان است
دلش دریای خون است و گلش نقش بیابان است
ای دل بسوز امشب وای از دل زینب
بسوز ای دل، بسوز ای دل، زمین از خون گلستان است
شب است اما، تنور مطبخ خولی، چراغان است
ای دل بسوز امشب وای از دل زینب
بسوز ای دل، بسوز ای دل، به یاد غنچه پرپر
بسوز ای دل، که خوابش برده در صحرا علی‌اصغر
ای دل بسوز امشب وای از دل زینب
بسوز ای دل، که پرپر لاله‌های باغ یاس است
فرات و علقمه رنگین ز خون سرخ عباس است
ای دل بسوز امشب وای از دل زینب
این نوحه با ریتم سنگین و سوزناک، حال‌وهوای شام غریبان را به‌خوبی منتقل می‌کند و در مراسم‌های عزاداری بسیار استفاده می‌شود.
اشعار شام غریبان حضرت زینب (س)
حضرت زینب (س) در شام غریبان، بار سنگین مصیبت و مسئولیت حفاظت از اسرا و یتیمان را بر دوش کشیدند. اشعار زیر به صبر و استقامت ایشان اشاره دارند:
می‌زند به سر، خواهر حسین
گشته نوحه‌گر، خواهر حسین
بام دیده‌اش پر ستاره شد
دشت سینه‌اش پاره پاره شد
لطمه زن به رخ، در نظاره شد
خم شدش کمر، خواهر حسین
غرق بحر خون، شاه عاشقان
منخسف شو ای ماه آسمان
تا که گم شود راه ساربان
می‌کند نظر، خواهر حسین
شعر دیگر از غلامرضا سازگار:
ما شام غریبان داریم، ما دیده گریان داریم
هم داغ حسین مظلوم، هم داغ شهیدان داریم
پرپر شد گلهای باغ امامت، یا زهرا یا زهرا سرت سلامت
ای شام غریبان امشب، کن گریه برای زینب
زخم شهدا را شستند، با اشک عزای زینب
پرپر شد گلهای باغ امامت، یا زهرا یا زهرا سرت سلامت
این اشعار با توصیف غم و اندوه حضرت زینب (س) و نقش ایشان به‌عنوان پرستار یتیمان، در مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی استفاده می‌شوند.
متن نوحه «شام غریبان حسین امشب است» – محمود کریمی
نوحه معروف «شام غریبان حسین امشب است» از حاج محمود کریمی که در حسینیه امام خمینی (ره) اجرا شده، یکی از سوزناک‌ترین مداحی‌های شام غریبان است:
به بزم گریه همرنگ غروبم
به زیر ابر ستارالعیوبم
منم زینب که معنای وفایم
منم که فانی راه بقایم
منم یک زن ولی در اوج غیرت
امیر فاتح کرب و بلایم
به زهرایی شبیه مادرم من
به مولایی بسان حیدرم من
حسینم رفت اما دین به جا ماند
به تنهایی امیر لشکرم من
کلید گنج اسرار حسینم
چو عباسم علمدار حسینم
حسینم گر به مقتل آرمیده
من امشب چشم بیدار حسینم
اگرچه زیر بار غم خمیدم
وگر جام بلا را سر کشیدم
اگرچه جسم بی‌سر دیدم اما
به غیر از عشق و زیبایی ندیدم
این نوحه به عظمت و صبر حضرت زینب (س) در شب یازدهم محرم و نقش ایشان در حفظ پیام کربلا اشاره دارد و با لحنی حماسی و سوزناک اجرا می‌شود.
متن روضه شام غریبان حضرت زهرا – میرزا محمدی
اشعار مرتبط با حضور معنوی حضرت زهرا (س) در کربلا و گریه ایشان بر مصائب فرزندشان امام حسین (ع) و حضرت زینب (س) در شام غریبان در منابع موجود است:
آمده شام غریبان، زهرا با دیده گریان
می‌زند آن بی‌قرینه، گه به صورت گه به سینه
کنار جسم عریان، بگوید ای حسین جان
چو گل شدی تو پرپر، چه شدت سرت ای مادر
چه شد تو را پیراهن، که داده‌ام به خواهر
آب آزاد گردیده امشب، تا که سوزد دل زینب
دیده رباب پر آب است، بهر اصغر دل کباب است
زهرا از جنان کرده در کوفه عبور امشب
یا عطر حسین آید از خاک و تنور امشب
امشب شب هجران است یا شام غریبان است؟
عکس شهدا امشب در قرص مه افتاده
جسم پسر زهرا در قتلگه افتاده
اشعار دیگر شام غریبان حضرت زینب
شعر زیر نیز به مصائب حضرت زینب (س) در شام غریبان پرداخته و برای سینه‌زنی مناسب است:
شام غریبان است، زینب پریشان است
امشب نوای کودکان بر بام کیوان است
امشب به دشت کربلا نالان یتیمانند
تا صبح گریانند، امشب به روی کشته‌ها
در ناله مرغانند، چون نی در افغانند
بر خاک بی‌غسل و کفن رعنا جوانانند
خوابیده عریانند، بر غربت اجسادشان
عالم پریشان است، شام غریبان است
متن مداحی شام غریبان یک ماه خون گرفته حاج مهدی خرازی
مــادر بیــا در کــربلا
پرپر شـده گلهای ما
آتش گرفته خیمه هامادر بیا، مادر بیا
جانم از سوز غم رسیده بر لب
برس ای مادرم به داد زینب (۲)
حسین جان، حسین جان، جانم حسین جان( ۲)خـونین بدنهـا را ببین
افتـاده بــر روی زمین
سرها شده ازتن جدامادر بیا، مادر بیا
جانم از سوز غم رسیده بر لب
برس ای مادرم به داد زینب (۲)
حسین جان، حسین جان، جانم حسین جان (۲)مادر ببین گلهای من
افتاده بی غسل وکفن
در سـرزمین کـــربلامادر بیا، مادر بیا
جانم از سوز غم رسیده بر لب
برس ای مادرم به داد زینب (۲)
حسین جان، حسین جان، جانم حسین جان (۲)
متن نوحه شب شام غریبان محرم امام حسین (ع)
شب است و صحرا پر آتش و خون به باغ آتش گرفته ماند
به هر کناره یکی نشسته چو بلبلی نغمه خواند
حسین مظلوم (۲)شام غریبان رسیده اما شب غریبان سحر ندارد
تمام عالم بگرید امشب به طفلکی که پدر ندارد
حسین مظلوم (۲)یکی به پایش نشسته خار و یکی لباسش شده است پاره
یکی رخش گشته ارغوانی نمانده گوشی و گوشواره
حسین مظلوم (۲)به دشت آتش گرفته بنگر نه ساغری و نه جام و ساقی
نه باغبان مانده است و نه گل نه لاله نه یاس و نه اقاقی
حسین مظلوم (۲)
متن مداحی شب شام غریبان محرم امام حسین (ع)
جانم شرار آه و دلم دشت کربلاست
گوشم هر آنچه می شنود شور نینواست
ایمان نشان خنجر و شمشیر و تیر و سنگ
قرآن به نیزه، دین خدا زیر دست و پاستچشم همه فرات و نفس هاست یا حسین
دل ها زموج خون همه گودال قتلگاست
فواره می زند زگلوی حسین خون
خونی که خونبهاش همان ذات کبریاستنیزه به سینه، تیر به دل، داغ بر جگر
در حنجرش شرار عطش، بر لبش دعاست
خونی که ریخت از گلوی تشنه ی حسین
خون خدای عزوجل، خون انبیاستهفتاد و دو ذبیح که دیده به یک منا؟
اندام، قطعه قطعه و سرهایشان جداست
این دود خیمه های حسین است بر فلک
یا آسمان، سیه شده یا دودِ آه ماستآتش گرفته دامن یک دختر یتیم
فریاد می زند که عموجان من کجاست؟
از ترس تازیانه و از بیم کعب نی
اشکش روان به دیده ولی، گریه بی صداستبر سینه ای که نیزه فرو رفته بارها
باللَّه قسم فشار سُم اسب، نارواست
خورشید خون گرفته ی صحرای کربلا
گه روی دست شمر و گهی روی نیزه هاسترگ های پاره پاره نشان می دهد درست
رو بوده روی خاک زمین، ذبح از قفاست
میثم! قسم به اشک شفق، سرخی شفق
از خون سرخِ قافله سالارِ کربلاست
متن نوحه شب شام غریبان رضا رسول زاده
در قتلگاهت آمدم و سر نداشتی
یک جای سالمی تو به پیکر نداشتی
دیدم تو را چه دیدنی ای پاره ی دلمحتی لباس کهنه ای در بر نداشتی
جز روی حنجری که همه بوسه اش زدند
جایی برای بوسه ی خنجر نداشتی ؟زینب بمیرد این همه خونی نبیندت
خواهر شود فدای تو یاور نداشتی ؟
ته مانده های پیرهنت هم ربوده شد
چیزی برای غارت لشکر نداشتیای وای سینه ی تو پر از جای پا شده
یکی دو تا که ارث ز مادر نداشتی
بی کس شدی ز پشت سرت نیزه خورده ای
حق می دهم حسین ، برادر نداشتی
متن مداحی شام غریبان فانوسهای اشک سید هاشم وفایی
مـه محفـل زینب، ببیـن مشکــل زینب
محیـط غـم و انـدوه، شـده منزل زینب
ز هجر تو به جز غم، نشد حاصل زینب
کنـــار بــدنت شـــد، زبــــــان دل زینب
حسین جان کفنت کو؟ لباس بدنت کو؟به سوی تو دویدم، به مقتل چو رسیدم
ز بـالای بلنـدی چــه گـویم که چـه دیدم
خــودم نالــۀ زهــرا در آن لحظــه شنیدم
کـه مـی‌گفـت در آنجـــا: الا نخــل امیدم
حسین جان کفنت کو؟ لباس بدنت کو؟سراپا همه دردم، نظـر کن رخ زردم
ز هجـر گــل رویـت قرین غم و دردم
میـان همـه گل‌ها به دنبال تو گردم
تنت را چو بدیدم، چنین زمزمه کردم
حسین جان کفنت کو؟ لباس بدنت کو؟ز حالی که تو داری سرشکم شده جاری
ز جــا خیــز کـه گشته کنـون، گاهِ سواری
پــرستــوی مهـــاجـر چــرا بـــــال نــداری؟
نوشتـه بـه خـط خـون بـه گــل‌های بهاری
حسین جان کفنت کو؟ لباس بدنت کو؟به هـرجـا کـه برفتم، سـراغ تو گرفتم
پس از داغ تو دیگر، من آسوده نخفتم
عجب نیست ز داغت گر از پای بیفتم
عدوی تو مرا زد در آن لحظه که گفتم:
حسین جان کفنت کو؟ لباس بدنت کو؟
این شعر با توصیف حال‌وهوای شام غریبان و آوارگی اهل بیت، به‌ویژه حضرت زینب (س)، فضای غم‌انگیز این شب را به تصویر می‌کشد.
- شام غریبان چیست؟: شام غریبان به غروب روز عاشورا و شب یازدهم محرم اشاره دارد که اهل بیت امام حسین (ع) پس از شهادت ایشان و یارانشان، در بیابان کربلا بی‌پناه ماندند و با مصائبی چون آتش زدن خیمه‌ها، اسارت، و آوارگی مواجه شدند. حضرت زینب (س) در این شب نقش محوری در حفظ بازماندگان و کودکان داشتند.
- ویژگی مراسم شام غریبان: این مراسم با روشن کردن شمع، عزاداری آرام، و خواندن نوحه‌های سوزناک برگزار می‌شود و معمولاً بدون زنجیرزنی یا علم‌کشی است.
