امروز، در حالی‌که جهان «روز جهانی هوای پاک برای آسمان آبی» را گرامی می‌دارد، بار دیگر توجه‌ها به یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های معاصر بشر جلب شده است؛ بحرانی که نه مرز می‌شناسد و نه طبقه اجتماعی. آلودگی هوا به‌عنوان یک تهدید خاموش، هر سال میلیون‌ها نفر را قربانی می‌گیرد و کیفیت زندگی میلیاردها انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
یوناما در بیانیه‌ای تازه یادآوری کرده است که محیط زیست سالم و هوای پاک از حقوق اساسی بشر به شمار می‌رود. با این حال، روندهای نگران‌کننده جهانی نشان می‌دهد که این حق بدیهی همچنان از دسترس بسیاری از انسان‌ها دور مانده است. تنها در سال ۲۰۲۱، آلودگی هوا جان بیش از ۸ میلیون نفر را گرفت و میلیون‌ها نفر دیگر را گرفتار بیماری‌های تنفسی و قلبی کرد. این ارقام نشان می‌دهد که بحران آلودگی هوا چیزی فراتر از یک چالش محیط زیستی است؛ این بحران در واقع یک معضل بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی است که مستقیما با امنیت انسانی پیوند خورده است.
دبیرکل سازمان ملل در پیامی به همین مناسبت خواستار اقدام فوری شد و راه‌حل‌هایی چون سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، مدیریت بهتر زباله‌ها، حفاظت از جنگل‌ها و توسعه کشاورزی سازگار با محیط زیست را مطرح کرد. تحقق این پیشنهادها اما نیازمند اراده سیاسی، همکاری‌های منطقه‌ای و تغییر شیوه زندگی روزمره مردم است. نمی‌توان انتظار داشت که بدون همگرایی دولت‌ها و مشارکت شهروندان، هوای پاک به واقعیتی پایدار تبدیل شود.
افغانستان نیز به‌عنوان بخشی از این کره خاکی، از آسیب‌های آلودگی هوا مصون نمانده است. شهرهای بزرگ کشور هر زمستان در هاله‌ای از دود و غبار فرو می‌روند و هزاران خانواده هزینه‌های سنگین آن را با بیماری و از دست دادن عزیزانشان می‌پردازند. استفاده گسترده از سوخت‌های غیرمعیاری، رشد بی‌برنامه شهرنشینی، نبود سیستم‌های مدرن حمل‌ونقل و کمبود سیاست‌های مؤثر محیط زیستی، از عوامل اصلی افزایش آلودگی هوا در کشور به شمار می‌روند. در چنین شرایطی، بی‌توجهی به محیط زیست به معنای چشم بستن بر آینده نسل‌های بعدی است.
نباید فراموش کرد که هوای آلوده تنها یک مشکل طبیعی نیست، بلکه محصول مستقیم تصمیمات سیاسی، اقتصادی و مدیریتی است. اگر سیاست‌های کوتاه‌مدت جایگزین برنامه‌ریزی راهبردی شود، اگر منافع اقتصادی بر سلامت عمومی اولویت پیدا کند، بحران محیط زیست روزبه‌روز عمیق‌تر خواهد شد.
اکنون پرسش اصلی این است: آیا دولت‌ها و جوامع منطقه ما حاضرند مسئولیت تاریخی خود را بپذیرند و برای حفظ هوای پاک اقدام کنند؟ یا همچنان این بحران خاموش، قربانیان بیشتری خواهد گرفت؟ پاسخ به این پرسش، نه در بیانیه‌ها، بلکه در عمل روزمره ما نهفته است.
امروز بیش از هر زمان دیگر، نیازمند همکاری جهانی و منطقه‌ای هستیم تا حق بنیادین انسان‌ها برای تنفس هوای پاک تضمین شود. آینده نسل‌های بعدی بستگی به تصمیم‌ها و اقدام‌های امروز ما دارد. اگر چنین نشود، نه‌تنها هوای ما، بلکه آینده مشترک بشریت نیز تیره‌تر خواهد شد.
