در حالی که سازمان پیمان امنیت جمعی نسبت به افزایش تهدیدات امنیتی از جانب ولایتهای شمالی افغانستان هشدار داده است، به نظر میرسد منطقه آسیای مرکزی بار دیگر در معرض موجی از نگرانیهای ژئوپلیتیکی و چالشهای امنیتی قرار گرفته است؛ نگرانیهایی که اگرچه از سوی طالبان رد میشوند، اما با شواهد و تحرکاتی که هماینک در حال وقوع است، نمیتوان آنها را نادیده گرفت.
ناتالیا خاریتونوا، سخنگوی این نهاد، ضمن اشاره به گسترش فعالیتهای تروریستی و قاچاق مواد مخدر از خاک افغانستان، تصریح کرده که این روند، تهدیدی مستقیم علیه کشورهای عضو بهویژه در آسیای مرکزی محسوب میشود. وی بر اهمیت تقویت همکاریهای منطقهای برای مقابله با این تهدیدات تأکید کرده و مرزهای تاجیکستان با افغانستان را یکی از اولویتهای امنیتی این سازمان دانسته است.
این هشدارها در شرایطی مطرح میشود که طی ماههای اخیر، تحرکات تازهای در مرزهای جنوبی آسیای مرکزی مشاهده شده است. دیدار دبیرکل سازمان پیمان امنیت جمعی با رئیسجمهور تاجیکستان و گفتوگو پیرامون تقویت استحکامات مرزی نیز نشانهای روشن از عزم این کشورها برای جلوگیری از نفوذ ناامنی به درون خاکشان است.
از سوی دیگر، طالبان، در واکنش به این نگرانیها تأکید کردهاند که افغانستان تحت حاکمیت آنان از امنیت کامل برخوردار است و مرزها نیز در کنترل میباشد. با این حال، همزمان با گسترش حضور داعش در برخی مناطق شمالی و نیز گزارشهایی از تحرکات گروههای مسلح در نزدیکی مرزهای کشورهای همسایه، بر شدت نگرانیها افزوده شده است.
اما یکی از مسائل کلیدی که به پیچیدگی این بحران دامن زده، روند اخراج گسترده مهاجران افغان از پاکستان است. به گزارش سازمان بینالمللی مهاجرت، تنها در دو هفته نخست آوریل، نزدیک به ۶۰ هزار نفر از طریق گذرگاههای تورخم و اسپینبولدک وارد افغانستان شدهاند. در این میان، هشدار زلمی خلیلزاد، دیپلمات پیشین آمریکایی، مبنی بر احتمال استفاده ابزاری نهادهای امنیتی پاکستان از این روند برای انتقال افراد وابسته به داعش به داخل افغانستان، نگرانیهایی عمیقتر را در سطح بینالمللی به همراه داشته است.
اگر این ادعا صحت داشته باشد، افغانستان در آینده نزدیک با موجی از ناامنی، بیثباتی و حملات تروریستی روبهرو خواهد شد؛ موجی که نهتنها امنیت داخلی افغانستان را تهدید میکند، بلکه بهراحتی میتواند به مرزهای شمالی گسترش یابد و کشورهای آسیای مرکزی را نیز درگیر سازد.
از سوی دیگر، مقامهای پاکستانی بارها مهاجران افغان را به دست داشتن در فعالیتهای تروریستی و قاچاق متهم کردهاند؛ ادعاهایی که طالبان آن را رد کرده و آن را سیاسی میدانند. با این حال، نبود نظارت بینالمللی شفاف بر روند بازگشت مهاجران، و نیز فقدان تفکیک دقیق میان افراد عادی و عناصر مشکوک، میتواند بستر مناسبی برای نفوذ گروههای افراطی در مناطق مرزی فراهم کند.
در مجموع، تحولات اخیر نشان میدهد که امنیت منطقهای بیش از هر زمان دیگری نیازمند هماهنگی، نظارت و درک مشترک از تهدیدات نوظهور است. اگر نگرانیهای مطرحشده از سوی پیمان امنیت جمعی و تحلیلهای کارشناسان را جدی بگیریم، باید گفت که تداوم وضعیت کنونی، بدون اتخاذ تدابیر پیشگیرانه، میتواند آسیای مرکزی را با چالشی بیسابقه مواجه سازد.
کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی، در عین همکاری با یکدیگر، نیازمند نوعی دیپلماسی فعال با افغانستان هستند؛ دیپلماسیای که در عین صراحت، بتواند زمینهساز درک متقابل، کنترل مؤثر مرزها و جلوگیری از گسترش تهدیدات امنیتی در منطقه شود.
