اظهارات سرگئی شویگو، دبیر شورای امنیت روسیه، درباره تداوم تهدید تروریسم از افغانستان، انعکاسی از نگرانی عمیق و چندوجهی مسکو نسبت به تحولات آسیای میانه است. این سخنان در ظاهر، تأکید بر ضرورت مقابله با افراط‌گرایی و حفظ امنیت مرزهای جنوبی دارد، اما در لایه‌های زیرین خود، نشان‌دهنده دغدغه روسیه برای تداوم نفوذ ژئوپلیتیکی در منطقه‌ای است که در سال‌های اخیر به میدان رقابت قدرت‌های بزرگ تبدیل شده است.
باخروج نیروهای آمریکایی و بازگشت طالبان به قدرت، افغانستان همچنان بستر ناامنی و تحرک گروه‌های افراطی باقی مانده است. گروه‌هایی مانند داعش خراسان و بقایای القاعده در مناطق مرزی شمال افغانستان فعالیت دارند و تهدیدی بالقوه برای همسایگان آن محسوب می‌شوند. در چنین شرایطی، نگرانی تاجیکستان از نفوذ تروریست‌ها به خاک خود طبیعی به نظر می‌رسد. اما از سوی دیگر، روسیه نیز با استفاده از همین نگرانی‌ها، حضور امنیتی و نظامی خود را در منطقه تقویت کرده است.
اظهارات شویگو را می‌توان در چارچوب راهبرد دیرینه مسکو برای مدیریت فضای امنیتی آسیای میانه از طریق سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) تحلیل کرد. روسیه همواره تلاش کرده است تا از طریق این سازوکار چندجانبه، نقش خود را به‌عنوان ضامن ثبات منطقه‌ای تثبیت کند. با برجسته‌سازی تهدید تروریسم از افغانستان، کرملین در واقع زمینه‌ای فراهم می‌آورد تا حضور نظامی خود را در مرزهای جنوبی توجیه‌پذیرتر کند و در عین حال، نفوذ سایر قدرت‌ها مانند آمریکا، چین یا ترکیه را محدود گرداند.
در مقابل، کشورهای آسیای میانه در موقعیتی پیچیده قرار گرفته‌اند. از یک‌سو، تهدیدهای واقعی ناشی از ناامنی افغانستان را نمی‌توان نادیده گرفت؛ و از سوی دیگر، وابستگی بیش از حد به چتر امنیتی روسیه، استقلال تصمیم‌گیری و سیاست خارجی آن‌ها را محدود می‌کند. به همین دلیل، برخی دولت‌های منطقه از جمله قزاقستان و ازبکستان، در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا با تنوع‌بخشی به همکاری‌های امنیتی و توسعه روابط چندجانبه، از انحصار روسیه در ساختارهای دفاعی فاصله بگیرند و نقش فعال‌تری در حفظ ثبات منطقه ایفا کنند.
در بُعد ژئوپلیتیکی، هشدارهای روسیه نه‌تنها بیانگر دغدغه‌های امنیتی این کشور است، بلکه نوعی اعلام حضور دوباره در حیاط‌خلوت سنتی‌اش نیز به شمار می‌آید؛ حیاط‌خلوتی که دیگر همان فضای خاموش و مطیع دوران شوروی نیست. با تغییر موازنه قدرت جهانی، نفوذ چین از طریق طرح «یک کمربند، یک راه» و گسترش حضور سیاسی ترکیه در قالب همکاری کشورهای ترک‌زبان، روسیه ناچار است جایگاه خود را در این رقابت چندوجهی بازتعریف کند.
در محموع، هراس از تهدیدات امنیتی از افغانستان واقعیتی انکارناپذیر است، اما هم‌زمان، نگرانی روسیه برای حفظ نفوذ منطقه‌ای نیز نقشی اساسی در شکل‌گیری مواضع اخیر مسکو دارد. تداوم ثبات در آسیای میانه نه با تکیه صرف بر قدرت نظامی، بلکه از مسیر همکاری واقعی، اعتماد متقابل و توسعه اقتصادی پایدار ممکن خواهد بود — مسیری که بدون آن، هر هشداری از مسکو بیش از آنکه بیانگر دغدغه امنیتی باشد، بازتابی از رقابت قدرت‌ها بر سر نفوذ خواهد بود.
