همزمان با افزایش تنش میان طالبان و پاکستان، موضوع اخراج مهاجران افغانستانی به یکی از مهم‌ترین مسائل در روابط دو کشور تبدیل شده است. در هفته‌ها و ماه‌های اخیر، بار دیگر نگاه جهانی به مرزهای افغانستان و پاکستان دوخته شده است؛ جایی که هزاران مهاجر افغان در تنگنای تصمیم‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی گرفتار شده‌اند. آنچه این روزها در شهرهایی چون پیشاور، کویته و کراچی جریان دارد، تنها یک بحران مهاجرتی نیست، بلکه بازتابی از درگیری‌های عمیق‌تر میان کابل و اسلام‌آباد است — درگیری‌هایی که قربانی اصلی آن، مردم عادی‌اند.
روابط میان طالبان و دولت پاکستان هرگز آسان نبوده است. هرچند اسلام‌آباد از نخستین کشورهایی بود که حکومت طالبان را به‌صورت غیررسمی پذیرفت، اما اختلافات بر سر مرز دیورند، عبور گروه‌های مسلح و مسئله حمایت از تحریک طالبان پاکستان (TTP) به‌سرعت شکاف‌های عمیقی میان دو طرف ایجاد کرد. پاکستان، طالبان افغان را متهم می‌کند که مأمنی امن برای شورشیان پاکستانی فراهم آورده‌اند؛ طالبان نیز در مقابل معتقدند اسلام‌آباد با استفاده از فشار بر مهاجران می‌کوشد امتیاز سیاسی و امنیتی بگیرد. در نتیجه، مهاجران افغان به گروگان این تقابل تبدیل شده‌اند.
پاکستان برای دهه‌ها میزبان میلیون‌ها پناهجوی افغان بوده است — از زمان اشغال شوروی تا سقوط دولت پیشین کابل. با این حال، سیاست تازه اسلام‌آباد در سال ۲۰۲۳ مبنی بر اخراج مهاجران «بدون مدرک»، فضای ترس و بی‌ثباتی شدیدی پدید آورده است. بر اساس گزارش‌های سازمان ملل، بیش از پانصد هزار افغان در یک سال گذشته، یا داوطلبانه یا به‌اجبار، به کشورشان بازگردانده شده‌اند. بسیاری از آنان زنانی هستند که پس از بازگشت، با محدودیت‌های اجتماعی و خطرات امنیتی مواجه می‌شوند. در پاکستان نیز افغان‌ها در معرض بازداشت، اخاذی پلیس و تبعیض اقتصادی قرار دارند. بازار کار، مدارس و خدمات درمانی برای آنان روزبه‌روز بسته‌تر می‌شود.
آنچه این بحران را شدیدتر می‌سازد، بی‌توجهی جامعه بین‌المللی است. از یک سو، طالبان که خود عامل بخشی از موج مهاجرت‌اند، از نظر مشروعیت بین‌المللی منزوی هستند و نمی‌توانند از مردم خود در خارج دفاع مؤثری کنند. از سوی دیگر، پاکستان که با بحران اقتصادی و فشارهای امنیتی روبه‌رو است، از مهاجران به‌عنوان ابزاری برای فشار سیاسی بهره می‌برد. در میان این دو قدرت، مردمی قرار دارند که نه در افغانستان احساس امنیت می‌کنند و نه در پاکستان احساس تعلق.
اخراج گسترده مهاجران افغان صرفاً یک تصمیم داخلی پاکستان نیست؛ بلکه نشانه‌ای از تغییر موازنه قدرت در منطقه است. اسلام‌آباد با افزایش نزدیکی به چین و در عین حال سردی روابط با طالبان، تلاش می‌کند مرزهایش را از نفوذ ناامن افغانستان جدا کند. طالبان نیز با تکیه بر روابط با ایران، چین و روسیه، در پی کاهش وابستگی سنتی خود به پاکستان هستند. در این میان، مهاجران افغان به ابزاری برای فشار متقابل دو طرف تبدیل شده‌اند — فشارهایی که نه برای تأمین امنیت، بلکه برای تثبیت قدرت سیاسی اعمال می‌شود.
وضعیت کنونی مهاجران افغان، آزمونی برای وجدان منطقه‌ای و بین‌المللی است. اخراج اجباری انسان‌هایی که دهه‌ها در کشور همسایه زندگی کرده‌اند، بدون تضمین امنیت و معیشت در وطن، نقض آشکار اصول انسانی و حقوق بشری است. تا زمانی که طالبان و پاکستان نتوانند سازوکاری مشترک برای کنترل مرز، مبارزه با تروریسم و حمایت از مهاجران ایجاد کنند، افغان‌های بی‌پناه همچنان در میان دو آتش خواهند ماند — نه پناهنده‌ای با حقوق مشخص، نه شهروندی با وطن امن.