تحولات اخیر در مرزهای تجاری افغانستان، بهویژه بستهشدن گذرگاه تورخم، بار دیگر نشان داد که بازار مواد خوراکی کشور تا چه اندازه شکننده و وابسته به عوامل بیرونی است. گزارش تازه برنامه جهانی غذا (WFP) نشان میدهد که همزمانی محدودیتهای مرزی با فصل زمستان، کاهش عرضه مواد غذایی و افزایش قیمتها را بهدنبال داشته و زندگی روزمره میلیونها شهروند را تحت تأثیر قرار داده است. این وضعیت تنها یک مشکل کوتاهمدت تجاری نیست، بلکه بازتابی از چالشهای عمیقتر و ساختاری در نظام تأمین غذا در افغانستان بهشمار میرود.
اقتصاد غذایی افغانستان بهگونه تاریخی به واردات، بهویژه از پاکستان، وابسته بوده است. بخش بزرگی از اقلام اساسی مانند آرد، برنج، روغن و شکر از طریق مرزهای شرقی وارد میشود. بستهشدن گذرگاه تورخم بار دیگر ثابت ساخت که نبود تنوع در مسیرهای تجاری و ضعف تولید داخلی، بازارهای افغانستان را بهشدت در برابر تحولات سیاسی و تصمیمهای مرزی کشورهای همسایه آسیبپذیر میسازد.
هرچند بازرگانان افغان توانستهاند بخشی از کمبودها را از طریق مسیرهای جایگزین، از جمله واردات از هند یا آسیای میانه، جبران کنند، اما این مسیرها هزینهبرتر و زمانبرتر بوده و در نهایت به افزایش قیمت مواد غذایی در بازارهای داخلی انجامیده است.
فصل زمستان در افغانستان همواره با کاهش دسترسی به راههای مواصلاتی، افزایش هزینههای حملونقل و محدود شدن فعالیتهای اقتصادی همراه است. این محدودیتها در شرایطی که واردات نیز با مشکل مواجه باشد، اثرات منفی دوچندان ایجاد میکند. کاهش عرضه داخلی محصولات کشاورزی، افزایش وابستگی به مواد وارداتی و دشواری انتقال کالاها به مناطق دورافتاده، از جمله عواملیاند که بهصورت مستقیم بر افزایش قیمت مواد غذایی در بازارها تأثیر میگذارند.
افزایش قیمت مواد غذایی بیشترین فشار را بر خانوارهای کمدرآمد، بیجاشدگان داخلی و ساکنان مناطق روستایی وارد میکند. این خانوادهها بخش عمده درآمد محدود خود را صرف خرید مواد خوراکی میکنند و هرگونه افزایش قیمت، مستقیماً میزان و کیفیت تغذیه آنان را کاهش میدهد. هشدار برنامه جهانی غذا درباره محروم ماندن میلیونها نفر از دسترسی به غذای کافی، نشاندهنده خطر گسترش ناامنی غذایی و سوءتغذیه در زمستان پیشرو است.
در کنار مشکلات تجاری و فصلی، کاهش کمکهای بشردوستانه بینالمللی عامل نگرانکننده دیگری بهشمار میرود. کمکهای غذایی در سالهای اخیر نقش اساسی در جلوگیری از تشدید بحران انسانی داشتهاند. کاهش این کمکها، در شرایطی که بازارها با کمبود عرضه و قیمتهای بالا مواجهاند، میتواند زمینهساز گسترش فقر، ناامنی غذایی و بحرانهای اجتماعی شود.
مجموع این عوامل نشان میدهد که امنیت غذایی افغانستان بهشدت تحت تأثیر شوکهای بیرونی، محدودیتهای فصلی و ضعف ساختاری اقتصاد داخلی قرار دارد. در چنین وضعیتی، تسهیل تجارت و تنوعبخشی به مسیرهای وارداتی، حمایت عملی از تولید داخلی کشاورزی، تقویت برنامههای حمایتی برای خانوارهای آسیبپذیر و تداوم کمکهای بشردوستانه بینالمللی، از جمله اقدامهای ضروری برای عبور از زمستان پیشرو است. بیتوجهی به این هشدارها میتواند پیامدهای انسانی و اجتماعی سنگینی برای کشور بههمراه داشته باشد.
