در پی قطع ناگهانی و سراسری اینترنت در افغانستان که ۴۸ ساعت به طول انجامید، موجی از نگرانی و ابهام در میان شهروندان و نهادهای بینالمللی شکل گرفت. این خاموشی، همه شبکههای مخابراتی و خدمات عمومی و خصوصی کشور را از کار انداخت و افغانستان را در انزوایی کمسابقه فرو برد.
برنامه «فانوس» از تلویزیون معمار در گفتوگویی ویژه با رامش سالمی، کارشناس مسائل سیاسی، به بررسی ابعاد این حادثه و پیامدهای آن پرداخت.
آغاز بحران: از فایبر نوری تا خاموشی کامل
به گفته مجری برنامه، ابتدا کابلهای فایبر نوری کشور از کار افتاد و سپس تمامی اپراتورهای مخابراتی نیز از دسترس خارج شدند.
طالبان در نخستین واکنش، این اقدام را با هدف «جلوگیری از فساد» توجیه کردند، اما ساعاتی بعد سخنگویشان، ذبیحالله مجاهد، قطع و تعویض کابلهای نوری را علت فنی این حادثه عنوان نمود.
با این حال، ناظران و تحلیلگران بر این باورند که خاموشی گسترده اینترنت، بیش از هر چیز نشانهای از تلاش طالبان برای کنترل افکار عمومی و محدودسازی آزادی بیان است.
رامش سالمی در این گفتوگو با اشاره به وضعیت شکننده حکومت طالبان گفت:
«طالبان به خوبی میدانند که ساختارشان با بحران مشروعیت و چنددستگی داخلی روبهروست. قطع اینترنت و تضعیف رسانهها، تلاشی است برای پنهانسازی شکافهای قدرت درون امارت اسلامی.»
او افزود که طالبان با کنترل فضای مجازی و سانسور رسانهها میکوشند از افشای اختلافات و ناکامیهای داخلی خود جلوگیری کنند، اما این رویکرد، افغانستان را هر روز از مسیر مدرنیته و تعامل جهانی دورتر میسازد.
سالمی تأکید کرد که اقتصاد افغانستان به شدت وابسته به ارتباطات دیجیتال و حوالههای مهاجران است.
او گفت:
«با قطع ارتباطات، جریان حوالهها متوقف شد، خانوادهها بدون منبع درآمد ماندند و آموزش آنلاین، سفرهای خارجی و فعالیتهای بازرگانی فلج گردید.»
این کارشناس افزود که فقر و آشفتگی اقتصادی ناشی از این تصمیم، میتواند نارضایتی عمومی را تشدید کرده و حتی ثبات طالبان را به خطر اندازد.
طالبان و ترس از آزادی بیان
در ادامه گفتوگو، رامش سالمی اظهار داشت که طالبان اساساً به آزادی بیان باور ندارند و از میراث جمهوریت، تنها ساختارهایی نیمهفعال باقی مانده است.
به گفته او:
«طالبان با تخریب زیرساختهای رسانهای و ارتباطی، عملاً میکوشند میراث جمهوریت را از بین ببرند، اما این سیاست اشتباه است. جامعه افغانستان بدون ارتباطات جهانی نمیتواند دوام بیاورد.»
به باور سالمی، بازگشت دوباره اینترنت پس از ۴۸ ساعت، نه نتیجه یک «رفع مشکل فنی» بلکه عقبنشینی اجباری طالبان در برابر واقعیتهای اقتصادی و اداری کشور است.
او توضیح داد:
«بخش بزرگی از نظام اداری افغانستان بر پایه خدمات آنلاین شکل گرفته است. قطع طولانیمدت اینترنت حتی ادارههای دولتی طالبان را فلج میکند. آنها ناچار شدند ارتباط را دوباره برقرار کنند، چون بدون آن، حتی پرداخت حقوق و تبادلات مالی ممکن نبود.»
در پایان، رامش سالمی پیشبینی کرد که طالبان در درازمدت نمیتوانند سیاست سرکوب دیجیتال را ادامه دهند.
او هشدار داد:
«هرچند طالبان میکوشند رسانهها را مهار کنند، اما با فشارهای داخلی و بینالمللی روبهرو هستند. ادامه این وضعیت، نهتنها بحران مشروعیت امارت را عمیقتر میسازد، بلکه احتمال شورش و فروپاشی داخلی را نیز افزایش میدهد.»
گفتوگوی برنامه «فانوس» نشان داد که خاموشی سراسری اینترنت در افغانستان، صرفاً یک «مشکل فنی» نبود؛ بلکه بازتابی از بحرانهای سیاسی، اقتصادی و روانی در ساختار طالبان است.
طالبان با هر اقدام محدودکننده، بیش از پیش از مردم و جهان فاصله میگیرند؛ فاصلهای که ممکن است در آیندهای نهچندان دور به بهای از دست رفتن کنترل کاملشان بر کشور تمام شود.
