نویسنده: رسول شهزاد
از زمان تسلط دوباره طالبان بر افغانستان وضعیت رسانهها و آزادی بیان در کشور بهشدت تیره و تار شده است. طالبان با وضع محدودیتهای گسترده و سختگیرانه بر رسانهها، فضای فعالیت آزاد خبرنگاران را تقریباً بهکلی از میان بردهاند. این گروه از رسانهها خواسته است که کاملاً مطابق با سیاستهای طالبان و دستورات موردنظر آنها فعالیت کنند و هرگونه تخطی از این اصول را غیرمجاز اعلام کرده است.
در این میان، کمیسیون رسیدگی به شکایات و تخطیهای رسانهای، که توسط طالبان احیا شده است، به ابزاری برای اجرای این سیاستها تبدیل شده و در واقع، جایگاه نظارتی آن بیشتر جنبه سرکوبگرانه پیدا کرده است. این کمیسیون بهطور مداوم رسانههایی را که از سیاستهای طالبان پیروی نمیکنند، تهدید به تعطیلی میکند و به خبرنگاران هشدار میدهد که عدم رعایت قوانین وضعشده، پیامدهای سنگینی برای آنان به همراه خواهد داشت.
این محدودیتها باعث شدهاند تا صدها رسانه از فعالیت بازبمانند و خبرنگاران با تهدیدها، بازداشتها و فشارهای گستردهای روبرو شوند. گزارشهای سازمانهای مستقل رسانهای نشان میدهند که۱۸۱ مورد نقض حقوق رسانهها ثبت شده است. این آمار شامل ۱۳۰ مورد تهدید و ۵۱ مورد بازداشت خبرنگاران میشود که نشاندهنده شدت فشار بر آزادی رسانهها در افغانستان است. در چنین فضایی، بسیاری از خبرنگاران افغان به ناچار به تبعید روی آوردهاند و در خارج از کشور به فعالیتهای خود ادامه میدهند. با این حال، حتی در تبعید نیز با چالشهای متعددی مواجه هستند و همواره نگران امنیت خود و خانوادههایشان هستند.
سیاستهای طالبان در قبال رسانهها تنها محدود به محدودیتهای رسمی نیست؛ بلکه این گروه با استفاده از ابزارهای غیررسمی نیز فضای ترس و سرکوب را تقویت میکند. تهدیدهای مداوم علیه خبرنگاران، محدودیت دسترسی به منابع اطلاعاتی و ممنوعیت پوشش موضوعاتی که از نظر طالبان “حساس” تلقی میشوند، باعث شدهاند تا رسانهها نقش واقعی خود را بهعنوان ناظر و منتقد از دست بدهند و به ابزارهایی برای انتشار تبلیغات طالبان تبدیل شوند.
پیامدهای این وضعیت نهتنها برای خبرنگاران و رسانهها، بلکه برای کل جامعه افغانستان نگرانکننده است. فقدان اطلاعات شفاف و بیطرفانه، زمینه را برای تقویت استبداد و سرکوب بیشتر آماده میکند و باعث میشود مردم افغانستان از حق اولیه خود برای دسترسی به اطلاعات محروم شوند. محدودیت بر رسانهها در افغانستان بهوضوح نشاندهنده آن است که طالبان نهتنها به آزادی بیان بیاعتنا هستند، بلکه این حق اساسی را تهدیدی برای بقای قدرت خود میدانند.
با توجه به این شرایط، چشمانداز آینده رسانهها در افغانستان بسیار تاریک به نظر میرسد. اگرچه برخی تلاشها برای حفظ آزادی بیان از سوی نهادهای بینالمللی صورت میگیرد، اما بدون تغییرات بنیادین در ساختار حاکمیت طالبان و حمایت مؤثر جامعه جهانی، این تلاشها بعید است که بتوانند شرایط را بهبود بخشند.
