ویرانی این بنای نمادین، تنها فروریختن دیوارهای سیمانی نیست؛ بلکه نمایانگر فرسایش هویت فرهنگی ملتی است که سالهاست در میان طوفان جنگ و سیاست، تلاش میکند تا ریشههای تمدنی خود را حفظ کند.
سینما آریانا در دهه ۱۹۶۰ میلادی، در دورانی که افغانستان گامهای نخستین مدرنیته را برمیداشت، بنا شد و پس از سینما بهزاد، به یکی از قدیمیترین و مهمترین فضاهای فرهنگی کابل بدل گشت. این ساختمان در جریان جنگهای داخلی میان سالهای ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۶ تاراج و متروک شد، اما سرانجام در سال ۲۰۰۴ با همکاری فرانسه بازسازی و دوباره به روی مخاطبان گشوده شد. پس از بازگشت طالبان به قدرت در اگست ۲۰۲۱، این سینما ابتدا میزبان جشنواره فیلم بود، اما بهزودی تعطیل و سرانجام کاملاً تخریب گردید.
این نخستین بار نیست که یک بنای فرهنگی در افغانستان قربانی تصمیمات سیاسی میشود. پیشتر، شهرداری طالبان سینما خیرخانه را نیز تخریب کرد و اعلام داشت که بهجای آن مسجد، مرکز تجاری و مجتمع مسکونی احداث خواهد شد. حتی در دوران جمهوری، سینما پارک به دستور امرالله صالح، معاون پیشین ریاست جمهوری، در سال ۲۰۲۰ ویران شد، اقدامی که با واکنشهای گستردهای روبهرو گشت و نشان داد که سیاستهای فرهنگی کوتهبینانه محدود به یک جریان خاص نیست.
تناقض عمیقی در رویکرد حکومتهای افغانستان نسبت به میراث فرهنگی خود مشاهده میشود. از یکسو، مدعیان حفظ هویت اسلامی و افغانیاند، اما از سوی دیگر، نمادهای این هویت را به بهانههای مختلف از میان برمیدارند. طالبان که در آغاز حکومت دوم خود در سینما آریانا جشنواره فیلم برگزار کردند، امروز همان فضا را تخریب میکنند، بیآنکه تبیین روشنی برای این دگرگونی رویکرد ارائه دهند. این بیثباتی سیاسی و فقدان چشمانداز بلندمدت، فرهنگ را به بازیچهای در دست قدرت بدل ساخته است.
این درحالی است که در سطح جهانی، صنعت سینما نهتنها یک بخش هنری، بلکه موتور محرک اقتصاد خلاق و شاخص توسعه یافتگی ملتها محسوب میشود. بسیاری از کشورهای منطقه با سرمایهگذاری در این حوزه، هم هویت فرهنگی خود را تقویت کردهاند و هم درآمدهای قابل توجهی کسب نمودهاند. افغانستان اما، با تخریب سینماها و تعطیلی فضاهای فرهنگی، مسیری معکوس را پیموده و خود را از کاروان تمدن معاصر دورتر میکند.
سیاستمداران افغانستان باید بدانند که جامعهای بدون فرهنگ و هنر، جامعهای بیروح است. اگر حکومتها بهجای تخریب میراث فرهنگی، به احیا و رونق آن مبادرت ورزند، نهتنها هویت ملی تقویت میشود، بلکه زمینههای اشتغال، گفتگوی میانفرهنگی و صلح پایدار فراهم میآید.
با این همه، تخریب سینما آریانا زنگ خطری است برای آیندهای که در آن، نسلهای بعدی شاید جز ویرانههای تاریخی، چیزی از میراث فرهنگی خود نیابند. در این برهه حساس، حفظ میراث فرهنگی نه امتیاز، بلکه مسئولیتی تاریخی است که هر حکومت و هر شهروند افغانستان باید پاسدار آن باشد.
