فساد اداری یکی از موانع اصلی توسعه و ثبات در بسیاری از کشورها محسوب میشود. سازمان شفافیت بینالملل در تازهترین گزارش خود افغانستان را در شاخص جهانی ادراک فساد در رتبه ۱۶۵ قرار داده که نشاندهنده سقوط سهپلهای کشور نسبت به سال گذشته است. این در حالی است که طالبان بارها ادعای مبارزه با فساد را مطرح کردهاند، اما واقعیتهای موجود خلاف آن را نشان میدهد.
فساد در حکومت طالبان در زمینههای مختلفی مشاهده میشود. سوءاستفاده از منابع عمومی ازجمله حیفومیل کمکهای بشردوستانه، یکی از مشکلات اساسی است. انتصابات بیقاعده نیز موجب ناکارآمدی در اداره کشور شده گردیده، زیرا بسیاری از مقامات بر اساس روابط قومی و گروهی منصوب شدهاند.
فساد در گمرکات و منابع مالی، رشوهگیری و نبود شفافیت در امور مالیاتی نیز از دیگر معضلات جدی به شمار میآید. قاچاق مواد مخدر و منابع طبیعی نیز نهتنها کاهش نیافته بلکه گزارشهایی از مشارکت برخی مقامات در این فعالیتها منتشر شده است. علاوه بر این، عدم شفافیت در هزینهکرد کمکهای بینالمللی باعث شده که نهادهای مستقل نتوانند بر تخصیص منابع و کمکها نظارت داشته باشند.
از سوی دیگر، عوامل متعددی باعث ناکامی طالبان در مبارزه با فساد شده است. نبود نظارت و نهادهای مستقل یکی از مشکلات اصلی میباشد، زیرا طالبان هیچ سازوکار شفافی برای کنترل عملکرد مقامات خود ایجاد نکردهاند. همچنین، ساختار غیررسمی حکومت طالبان موجب شده که اداره کشور بیشتر بر اساس روابط شخصی و گروهی صورت گیرد تا قوانین و مقررات رسمی. همچنین عدم آزادی رسانهها و جامعه مدنی نیز مانع از افشای فساد شده است و بیثباتی اقتصادی، فقر و فشار مالی مقامات و کارمندان را به سوی اقدامات فسادآمیز سوق داده است.
برای مقابله با فساد، چند راهکار وجود دارد؛ ایجاد نهادهای مستقل نظارتی برای بررسی و کنترل عملکرد مقامات حکومتی ضروری است. افزایش شفافیت مالی از طریق گزارشدهی عمومی تمامی درآمدها و هزینههای عمومی میتواند مانع سوءاستفادههای مالی شود. انتصاب افراد بر اساس تخصص و شایستگی بهجای روابط شخصی، یکی دیگر از راهکارهای مؤثر است. همچنین، تقویت آزادی رسانهها و جامعه مدنی میتواند به افشای فساد کمک کند و فشار اجتماعی بر مقامات را افزایش دهد. اصلاح نظام مالی و اقتصادی برای کاهش وابستگی حاکمیت به منابع غیرشفاف مانند قاچاق و اخاذی مالیاتی نیز میتواند نقش مهمی در کاهش فساد ایفا کند.
در مجموع با وجود ادعای طالبان در مبارزه با فساد، واقعیتهای موجود نشان میدهد که این حکومت در ایجاد یک نظام شفاف و پاسخگو ناکام بوده است. بدون اصلاحات بنیادین در ساختار اداری، نظارت مستقل و تقویت شفافیت، فساد در افغانستان همچنان ادامه خواهد داشت و مانعی جدی برای توسعه و ثبات کشور خواهد بود.
