بیست‌ونهم میزان، روز ملی زبان اوزبیکی، نه تنها روزی برای گرامی‌داشت یک زبان، بلکه روزی برای پاسداشت روح هم زیستی، تنوع فرهنگی و احترام به تفاوت‌ها در افغانستان است. این روز یادآور آن است که هیچ زبان و قومی، برتر از دیگری نیست و وحدت ملی تنها در پرتو احترام متقابل به زبان‌ها و فرهنگ‌ها معنا می‌یابد. زبان اوزبیکی، همچون سایر زبان‌های این سرزمین، نه فقط ابزار گفت وگو بلکه حامل حافظه تاریخی، هویت قومی و سرچشمه اندیشه و فرهنگ است.
تبریک و تهنیت صمیمانه به همه اوزبیک زبانان شریف افغانستان و جهان در روز ملی زبان اوزبیکی!
این روز فرصتی است برای تأمل دوباره در ارزش‌های فرهنگی و زبانی افغانستان، کشوری که همچون باغی رنگارنگ از گل‌های متنوع قومی و زبانی شکل گرفته است. در این سرزمین، زبان‌ها نه مرز که پل‌اند؛ پلی میان اقوام، ادیان و تاریخ‌های گوناگون که در طول قرن‌ها در کنار هم زیسته و تمدنی انسانی و والا را آفریده‌اند.
افغانستان کشوری است با بافت زبانی چندلایه: فارسی‌دری، پشتو، اوزبیکی، تُرکمنی، بلوچی، پشه‌ای، نورستانی، و اردو از مهم‌ترین زبان‌های رایج در این سرزمین‌اند. هر یک از این زبان‌ها حامل بخش مهمی از فرهنگ و تفکر مردم خویش است.
فارسی‌دری، زبان ادب و علم، زبان حماسه و تمدن؛ پشتو، زبان حماسه و مقاومت؛ اوزبیکی، زبان کار و اندیشه و پیوند با تُرک ؛ تُرکمنی، زبان نجابت و شعر؛ بلوچی، زبان ریشه‌های کهن شرق حوزه تمدنی فارسی گویان؛ و زبان‌های پشه‌ای و اردو، زبان های شیرین صلح و دوستی و نشانگر گستره فرهنگی و دینی متنوع افغانستان‌اند.
این تنوع زبانی، اگر با احترام و درک متقابل همراه شود، نه تهدید بلکه بزرگ‌ترین سرمایه ملی و معنوی کشور است؛ سرمایه‌ای که زیبایی، رنگ و معنا به مفهوم «ملت افغانستان» می‌بخشد.
زبان، تنها ابزار ارتباط نیست؛ زبان روح مشترک یک ملت است. اگر روح انسانی با معرفت و آزادی رشد می‌کند، زبان نیز با اندیشه، آموزش و تعامل زنده می‌ماند.
هیچ زبانی به تنهایی رشد نمی‌کند. تاریخ زبان‌ها نشان می‌دهد که پویایی زبانی در گرو ارتباط فرهنگی و فکری میان ملت‌هاست. در افغانستان نیز همین قانون فرهنگی برقرار است.
زبان فارسی در طی سده‌ها، نقشی محوری در غنی‌تر شدن سایر زبان‌های این سرزمین داشته است. چرا که فارسی، زبان اندیشه، علم و تمدن مکتوب در جغرافیای وسیعی از خراسان بزرگ تا هند و آسیای میانه بوده است. در دربار تیموریان، بابریان، دربار عثمانی ها و حتی در قرون متأخر، فارسی زبان میانجی دانش، سیاست و شعر بود.
از این‌رو، بسیاری از واژگان، ترکیب‌ها و ساختارهای بیانی فارسی، به زبان‌های اوزبیکی، پشتو، بلوچی، اوردو و تُرکمنی راه یافته‌اند و در مقابل، این زبان‌ها نیز با واژگان، موسیقی زبانی و روح خاص خود، فارسی را غنی‌تر کرده‌اند.
به‌طور مثال، زبان اوزبیکی واژگان بسیاری از فارسی گرفته، اما در عین حال، وزن و موسیقی خاص خود را به شعر و گفتار فارسی‌زبانان شمال کشور افزوده است. زبان پشتو نیز با میراث شفاهی و حماسی خود، نقس آفرین بوده است.
در این میان، فارسی در افغانستان به‌مثابه پلی میان اقوام عمل کرده و بسیاری از آثار مکتوب علمی و دینی را در اختیار همه اقوام گذاشته است. اما امروز وظیفه ماست که همان نقشی را که فارسی در تاریخ ایفا کرد، اکنون برای رشد زبان‌های دیگر، به‌ویژه اوزبیکی و تُرکمنی، بازآفرینی کنیم؛ زیرا تقویت هر زبان، تقویت کل ملت است.
زبان‌ها در انزوا می‌میرند و در گفت‌وگو زنده می‌شوند. رشد زبان اوزبیکی و دیگر زبان‌های افغانستان در گرو سه عنصر بنیادین است:
- آموزش رسمی و عمومی در مکاتب و دانشگاه‌ها؛
- تولید آثار علمی و فرهنگی به زبان مادری؛
- گسترش رسانه‌ها و ارتباطات زبانی فرامرزی، به‌ویژه با کشورهای آسیای میانه.
زمان آن رسیده است که اوزبیک‌ها و تُرکمن‌های افغانستان، نه فقط به‌عنوان اقلیت‌های فرهنگی، بلکه به‌عنوان حاملان بخشی از هویت ملی، مورد توجه قرار گیرند. مبنی بر اینکه وحدت ملی بدون عدالت زبانی و فرهنگی، شعاری میان خالی است.
و در پایان باید گفت: زبان‌ها، ستون‌های پل وحدت ملی‌اند، هیچ زبانی در افغانستان “بیگانه و دیگری” نیست. همه زبان‌ها «خودی» و از ما هستند؛ همه شان تاروپود هویت ملی ما را می‌بافند.
در جهانی که تنش‌های قومی و مذهبی هنوز زخم‌های عمیقی بر پیکره ملت‌ها می‌زند، بزرگداشت زبان اوزبیکی یادآور این حقیقت است که تنوع نه تهدید، بلکه تجلی خرد الهی در آفرینش است.
به اوزبیک‌های عزیز افغانستان و سراسر جهان، روز ملی زبان اوزبیکی را صمیمانه تبریک می‌گویم. این روز نماد همبستگی فرهنگی و تجلی احترام به ریشه‌های مشترک ماست. باشد که در آینده‌ای نزدیک، همه زبان‌ها و فرهنگ‌های افغانستان، نه در حاشیه، بلکه در متن سیاست و آموزش و رسانه، جایگاه شایسته خویش را بیابند، تا افغانستان، بار دیگر، چهارراه تمدن‌ها و خانه‌ی همه فرزندانش باشد.