رونق «مدارس جهادی» در افغانستان؛ رفع نیاز آموزشی یا کانون پرورش افراطیت دینی؟

با روی کار آمدن دوباره طالبان در افغانستان روند رو به رشد ایجاد مدارس جهادی و تبلیغات برای کشاندن مردم به این مراکز حدس و گمانه زنی‌های زیادی در خصوص اهداف و پیامدهای گسترش مدارس جهادی صورت می‌گیرد. گزارش‌ها نشان می‌دهند که شمار مدارس دینی در کشور طی دو سال گذشته افزایش پنج برابری داشته و هم اکنون حدود ۱۵ هزار مدرسه در کشور فعالیت می‌کند که از این میان ۶۸۳۰ مدرسه به صورت رسمی از سوی اداره طالبان ثبت شده است.

رونق مدارس جهادی و دینی در افغانستان که با حمایت صریح مقامات حکومت سرپرست طالبان همراه است این نگرانی را اکنون به میان آورده که در نبود یک نصاب درسی درست، معیاری و مفید برای جامعه، این مراکز به کانون پرورش افراطیت دینی مبدل شود. تقویت مراکز جهادی در جامعه مذهبی افغانستان که این روزها از یک‌سو آموزش‌های معمول در مکاتب و دانشگاه‌ها با محدودیت‌ها و موانعی روبرو است و از سوی هم، وجود سال‌ها جنگ و بی‌ثبات، زمینه را برای پذیرش افکار تندروانه و رادیکال مهیا ساخته، می‌تواند از یک نظر زنگ خطری برای رفتن احتمالی افغانستان به سوی تنش‌های فرقه‌ای و مذهبی باشد.

این که چه عوامل پیدا و پنهانی در عقب برنامه گسترش مدارس جهادی در کشور جریان دارد تا به حال اظهار نظرهای زیادی پیرامون آن صورت گرفته اما از نظر نگارنده، طالبان با ایجاد با این مراکز بیش‌تر در پی تشکیل نوعی نیروی فکری-مردمی است که در درازمدت بتوانند خود را برای نزاع‌های احتمالی داخلی و برون‌مرزی آماده کنند.

درحالی که اگر این مدارس همانند شماری از مراکز دینی معتدل اسلامی در برخی از کشورها که روحیه تساهل، مدارا و فرهنگ گفتگو را در جامعه اسلامی ترویج می‌کنند در افغانستان هم بتوانند گامی در جهت بهبود اوضاع اجتماعی، نهادینه‌سازی روحیه هم‌پذیری و رواداری دینی و تبلیغ فرهنگ اصیل اسلامی فعالیت کنند امری نیک و پسندیده است، اما اگر این تعداد مدارس انبوه کارکرد منفی در جامعه‌ی آسیب‌پذیر افغانستان داشته باشد، بدون شک افغانستان را به محل تنش‌ها و درگیری‌های دینی-مذهبی و کانون صدور تروریسم در منطقه تبدیل خواهد کرد.

مدارس دینی در کشوری همچون افغانستان که چندین دهه است از ناحیه مسایل قومی و ایدئولوژیک، درگیر آشوب‌های مختلف داخلی است، زمانی می‌تواند کارکرد مفید در جامعه داشته باشد که محتوای درسی آن مطابق با معیارهای درست آموزش اسلامی در سطح بین المللی باشد؛ در غیر آن تزریق «آموزش‌های جهادی» در ذهن نوجوانان و جوانان می‌تواند به بازتولید خشونت و افراطیت در جامعه منجر شود.