همهساله پنجم اکتوبر، برابر با سیزدهم میزان، جهان به گرامیداشت روز معلم میپردازد؛ روزی که نقش بنیادین معلمان در شکلدهی به آینده جوامع را به رسمیت میشناسد. اما در افغانستان، این روز با طعم تلخ محرومیت و رنج همراه است. سرزمینی که معلمانش نه تنها از حقوق پایهای محروماند، بلکه با موجهای پیدرپی مهاجرت، محدودیتهای جنسیتی و فقر ساختاری روبهرو هستند.
بازگشت طالبان به قدرت در سال ۱۴۰۰ خورشیدی، نقطه عطفی تاریک در تاریخ آموزش افغانستان رقم زد. هزاران معلم توانمند و متخصص، ناگزیر از ترک وطن شدند و به کشورهای دور و نزدیک پناه بردند.
این مهاجرت گسترده، نه تنها نظام آموزشی را از نیروی متخصص تهی کرد، بلکه امید به بازسازی فکری جامعه را نیز به شدت تضعیف نمود. اما فاجعهبارترین ضربه، بر پیکر معلمان زن وارد شد؛ کسانی که وادار به ترک کار شدند و محدودیتهای بیسابقهای بر آنان تحمیل گردید.
آنچه امروز بر نظام آموزش افغانستان سایه افکنده، تنها مسائل اقتصادی نیست. محدودیتهای ایدئولوژیک و سیاسی، روان معلم افغانستانی را به شدت متأثر ساخته است. معلمی که باید در صنف درسی، فضای خلاقیت و اندیشهورزی بسازد، اکنون خود در قفس محدودیتها اسیر است. این وضعیت نه تنها کیفیت آموزش را تنزل میدهد، بلکه آینده نسلهای آینده را نیز در معرض خطر قرار میدهد.
این درحالی است که معلم، کلیدواژه تحول و پویایی هر جامعه است. او کسی است که از طریق آموزش، میتواند زمینهساز دگرگونی فکری و رشد اجتماعی شود.
در افغانستان که بیش از هر زمان دیگری به دانش و آگاهی نیازمند است، معلم میتواند پلی باشد میان جهل و دانایی، میان عقبماندگی و پیشرفت. اما این پل، خود نیازمند استحکام و حمایت است؛ حمایتی که متأسفانه در سیاستهای حاکمیت کنونی مفقود است.
فقدان سیاستهای حمایتی از سوی حکومت، یکی از بزرگترین چالشهای فراروی معلمان افغانستان محسوب میشود. در غیاب حقوق معقول، امنیت شغلی و فرصتهای توسعه حرفهای، نمیتوان انتظار داشت که معلم بتواند نقش واقعی خود را ایفا کند. تقویت سیاستهای حمایتی، نه یک امتیاز، بلکه یک ضرورت انکارناپذیر برای بقای نظام آموزشی است.
در کنار حمایت نهادی، تغییر نگاه اجتماعی به معلم نیز ضروری است. باید جایگاه معلم را از یک شغل معمولی به یک مقام ارزشمند انسانی و فرهنگی ارتقا دهیم. معلم، پس از خانواده، دومین کانون مهم تربیت و رشد فکری است. تاریخ به ما میآموزد که بسیاری از شخصیتهای ماندگار و اندیشمندان بزرگ، محصول تلاشهای دلسوزانه و مدبرانه معلمان شان بودهاند.
افغانستان امروزی از یک نظر در لبه پرتگاه قرار دارد؛ جایی که بیتوجهی به آموزش و معلم، میتواند به فروپاشی نسلها منجر شود. با این وصف، اگر نتوانیم فرصتها و زمینههای مناسب را برای معلمان فراهم کنیم، نخواهیم توانست افغانستان را در مسیر توسعه و پیشرفت قرار دهیم.
بنابراین، ما امروز بیش از هر زمان دیگری، نیازمند تحولی بنیادین در نگاه به معلم هستیم؛ تحولی که هم در سیاستهای حکومتی و هم در فرهنگ اجتماعی نمود یابد. روز جهانی معلم، فرصتی است برای یادآوری این واقعیت که سرمایهگذاری برای حمایت از نقش و جایگاه معلم، سرمایهگذاری برای توسعه و آینده باثبات در کشور است.
محمدامین عباسی/خبرگزاری معمار
