در حالی که سراسر جهان فردا، ۵ اکتبر (۱۴ میزان 1404)، را به عنوان روز جهانی معلم گرامی می‌دارد، در افغانستان این روز با سایه‌ای سنگین از چالش‌ها و محدودیت‌های آموزشی زیر سلطه طالبان همراه است. معلمان افغان، که زمانی مظهر امید و پیشرفت بودند، امروز با مشکلاتی بی‌شمار دست و پنجه نرم می‌کنند؛ از بسته شدن مکاتب دخترانه و اخراج استادان شیعه از دانشگاه‌ها گرفته تا حقوق ناچیز، تأخیر در پرداخت معاشات، کمبود امکانات آموزشی و فشارهای روانی. این گزارش، نگاهی عمیق به وضعیت روز معلم در افغانستان در سال ۱۴۰۴ و چالش‌های محوری می‌اندازد تا صدای معلمان خاموش را به گوش جامعه جهانی برساند.
تاریخچه روز معلم در افغانستان: از سنت ملی تا هماهنگی جهانی
روز معلم در افغانستان ریشه‌ای دیرینه در تقویم ملی دارد. پیش از این، ۳ جوزا (خرداد) به عنوان روز معلم جشن گرفته می‌شد. اما از سال ۲۰۰۶ میلادی، افغانستان به ابتکار یونسکو پیوست و تاریخ آن را به ۵ اکتبر تغییر داد تا با روز جهانی معلم همخوانی داشته باشد. این تغییر، نشانه‌ای از تعهد افغانستان به استانداردهای آموزش جهانی بود، اما متأسفانه در سال‌های اخیر و تحت حاکمیت طالبان، این روز بیشتر تبدیل به یادآوری تلخ محدودیت‌ها و بحران‌های آموزشی شده است.
چالش‌های کلیدی معلمان افغان: سیاست‌های سخت‌گیرانه طالبان
معلمان افغانستان در سال ۱۴۰۴ درگیر بحران‌های بی‌سابقه‌ای هستند. سیاست‌های سخت‌گیرانه آموزشی طالبان، نه تنها دختران را از تحصیل محروم کرده، بلکه خود معلمان را نیز قربانی این روند ساخته است. در ادامه، به مهم‌ترین مشکلات اشاره می‌کنیم:
۱. تعطیلی گسترده مکاتب و مدارس دخترانه
- دستور رهبر طالبان: اخیراً هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان، دستور به تعطیلی کامل مدارس دینی دخترانه را صادر کرده است. این اقدام، دختران را حتی از هرگونه آموزش در سطوح ابتدایی نیز محروم می‌کند و دسترسی آن‌ها به تحصیل را کاملاً مسدود می‌سازد.
- مسدودسازی در ولایات: در مناطقی مانند ننگرهار و کابل، چندین مدرسه دخترانه به بهانه “تدریس کتاب‌های درسی نامناسب” بسته شده‌اند. این سیاست میلیون‌ها دختر را از چرخه آموزش خارج کرده است.
- تأثیر بر معلمان زن: در پی این تصمیمات، هزاران معلم زن بیکار شده‌اند و حتی از تدریس به دانش‌آموزان پسر نیز منع گشته‌اند. این کمبود شدید نیروی انسانی، به شدت کیفیت آموزش را کاهش داده است.
۲. اخراج استادان شیعه و تبعیض قومی-مذهبی در دانشگاه‌ها
- برکناری‌های گسترده: در ماه‌های اخیر، صدها استاد دانشگاه از مراکزی چون خوست، بدخشان و بامیان اخراج شده‌اند که تعداد قابل توجهی از آن‌ها استادان شیعه بوده‌اند. به عنوان مثال، ۱۷ استاد از دانشگاه شیخ زاید در خوست با “بهانه‌های مختلف” برکنار شدند.
- تغییر هویت دانشگاه‌ها: این اخراج‌ها، که اغلب بدون اعلام دلیل رسمی صورت می‌گیرد، نگرانی‌ها در مورد تبدیل دانشگاه‌ها به مراکز ایدئولوژیک و نابودی تنوع علمی را افزایش داده است.
- اخراج استادان زن: همزمان، صدها استاد زن نیز از دانشگاه‌های دولتی کنار گذاشته شده‌اند که این اقدام، بخشی از سیاست کلی طالبان برای محدودیت بر زنان در تمامی عرصه‌ها است.
۳. مشکلات اقتصادی و فشارهای روانی معلمان
- کسر و تأخیر در حقوق: معلمان با کسر ۲۰۰ افغانی از حقوق ماهانه و تأخیرهای طولانی در پرداخت معاشات روبه‌رو هستند. در شرایط تورم بالا، این وضعیت، زندگی را برایشان ناممکن کرده است.
- کمبود امکانات: نبود تجهیزات مدرن، کتاب‌های کافی و ساختمان‌های مناسب، در کنار فشارهای امنیتی و روانی شدید، بسیاری از معلمان را وادار به ترک حرفه کرده است.
- مهندسی محتوای آموزشی: طالبان با تغییر و مهندسی محتوای درسی، معلمان را مجبور به تدریس صرفاً ایدئولوژیک می‌کند که این امر، کیفیت و استاندارد آموزش را زیر سؤال برده است.
اهمیت معلمان در توسعه افغانستان: فراتر از مقاومت
با وجود تمام این مشکلات، معلمان افغان همچنان نماد مقاومت، تعهد و ایثار باقی مانده‌اند. آن‌ها در سخت‌ترین شرایط، دانش را به نسل جوان منتقل می‌کنند و امید به آینده‌ای روشن را زنده نگه می‌دارند. روز معلم فرصتی است تا بر نقش اساسی آموزش در توسعه پایدار افغانستان تأکید شود و حمایت بین‌المللی برای بازگشایی مکاتب دخترانه و تأمین حقوق معلمان درخواست گردد.
صدای معلمان را بشنویم
روز معلم ۱۴۰۴ در افغانستان، بیش از یک جشن، یادآوری تلخ بحران عمیق آموزشی است. برای حل این چالش‌ها، فشارهای جهانی مداوم، حمایت مالی از معلمان بیکار و بازنگری فوری سیاست‌های طالبان ضروری است.
اگر شما معلم هستید یا از نزدیک تحت تأثیر بحران آموزش در افغانستان قرار گرفته‌اید، تجربیات و دیدگاه‌های خود را در کامنت‌ها با ما و جهان در میان بگذارید. بیایید با هم برای تحقق حق آموزش برابر و حمایت از معلمان در افغانستان تلاش کنیم!
