روز جهانی مطبوعات، که هر ساله در سوم مه/May گرامی داشته میشود، فرصتی برای تجلیل از نقش کلیدی رسانهها در ارتقای آگاهی عمومی و دفاع از آزادی بیان است. این روز همچنان بر ضرورت استقلال روزنامهنگاران و محافظت از آنها در برابر سانسور و تهدیدات تاکید دارد.
روز جهانی مطبوعات همچنان یادآور اهمیت ایجاد فضایی امن برای فعالیت رسانهای و ترویج اخلاق حرفهای در روزنامهنگاری است. این روز فرصتی نیز برای بازسازی اعتماد عمومی به رسانهها و تقویت جایگاه آنها در جامعه فراهم میکند.
در این میان، وضعیت رسانهها در افغانستان پس از بازگشت طالبان به قدرت، نمونهای بارزی از چالشها فراراه آزادی مطبوعات به حساب میآید. گزارشها از تعطیلی حدود ۴۰ درصد رسانهها، بازداشت و آزار روزنامهنگاران، بهویژه زنان، و ثبت ۲۱۵ مورد نقض حقوق رسانهای از می ۲۰۲۴ تاکنون، توسط مرکز خبرنگاران افغانستان حکایت دارند.
این درحالی است که در بیش از سه سال گذشته، وضعیت مطبوعات در کشور بارها با انتقادات گسترده داخلی و بینالمللی نیز مواجه شده است. سازمانهای مدافع مطبوعات مکرراً از حکومت سرپرست طالبان خواستهاند تا وضعیت رسانهها را بهبود بخشیده و رویکرد خود را در قبال اهالی رسانه تغییر دهد.
با این حال، برخی مقامهای طالبان در اظهارات خود از حمایت از رسانهها سخن میگویند و وزارت اطلاعات و فرهنگ این گروه گاه از فعالیت رسانهای استقبال کرده است. اما در عمل، سانسور گسترده، ممنوعیت پخش صدای زنان در برخی ولایات و اجبار به رعایت پوشش خاص، استقلال رسانهای را تضعیف کرده است. این تناقض، اعتماد به تعهدات طالبان در حمایت از مطبوعات را به شدت کاهش داده است.
پیش از روی کارآمدن دوباره حکومت طالبان، رسانههای افغانستان با وجود ناامنی و فشارهای سیاسی، از آزادی نسبی برخوردار بودند و صدها رسانه با مشارکت فعال زنان فعالیت میکردند. اما پس از بازگشت طالبان، سانسور، تعطیلی رسانهها و محدودیتها، فضای رسانهای را در کشور به شدت محدود کرده است. این تغییرات نشاندهنده سقوط چشمگیر آزادی مطبوعات در مقایسه با دوره پیشین است.
افزون بر این، بحران اقتصادی و قطع کمکهای بینالمللی، رسانههای افغانستان را به مرز ورشکستگی کشانده و بیکاری گستردهای را برای روزنامهنگاران رقم زده است. همچنان نبود دسترسی به اطلاعات و خودسانسوری برای اجتناب از تهدیدات، استقلال حرفهای را تضعیف کرده است. این عوامل، همراه با کاهش اعتماد عمومی، چالشهای جدی برای ادامه کار رسانهای در کشور ایجاد کرده است.
محدودیتهای طالبان، مانند ممنوعیت صدای زنان در رادیوها و اجبار به رعایت پوشش خاص، فعالیت زنان روزنامهنگار را به شدت محدود کرده است. این سیاستها نهتنها مشارکت زنان را کاهش داده، بلکه تنوع دیدگاهها در رسانهها را نیز تحت تاثیر قرار داده است. نتیجه این محدودیتها، تضعیف صدای نیمی از جامعه و کاهش تاثیرگذاری رسانهها بوده است.
آینده رسانهها در افغانستان تحت حاکمیت طالبان به دلیل سانسور، محدودیتهای جنسیتی و مشکلات اقتصادی بسیار مبهم بوده و بدون اصلاح سیاستهای طالبان و حمایت بینالمللی، احتمال تداوم تعطیلی رسانهها و کاهش استقلال روزنامهنگاری محتمل است؛ وضعیتی که میتواند شفافیت و مشارکت مدنی را در جامعه به شدت تضعیف کند.
در چنین شرایطی، جامعه بینالمللی بایستی با فشار دیپلماتیک و ارائه کمکهای مالی هدفمند، از رسانههای مستقل حمایت کند. مذاکره با طالبان برای رعایت استانداردهای جهانی آزادی بیان نیز گامی موثر در جهت بهبود وضعیت و کاهش محدودیتها بر رسانهها خواهد بود.
