در روز جهانی دسترسی به اطلاعات، که هر ساله در ۲۸ سپتامبر گرامی داشته می‌شود، زنگ هشداری برای جوامع جهانی به صدا درمی‌آید تا بر اهمیت چرخش آزاد اطلاعات تأکید کنند. در افغانستان، جایی که رسانه‌ها پس از بازگشت طالبان به قدرت، با محدودیت‌های فزاینده‌ای روبرو شده‌اند، این روز بیش از پیش یادآور چالش‌های عمیقی است که بر سر راه دسترسی به اطلاعات سایه افکنده.
وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان، به گفته سخنگویش حبیب غفران، دسترسی رسانه‌ها به اطلاعات را اولویت خود می‌داند و تعهد به تسهیل این امر را اعلام کرده است. غفران، امروز یکشنبه، ۶ میزان/ ۲۸ سپتامبر در نوار صوتی‌اش تأکید کرده که برنامه‌های حمایتی برای تقویت این عرصه گسترش یافته و این وزارتخانه به عنوان آدرس اصلی حمایتی خبرنگاران عمل می‌کند.
با این حال، واقعیت‌های میدانی روایتی متفاوت را ترسیم می‌کنند. تعطیلی ده‌ها رسانه، بازداشت فعالان رسانه‌ای و منتقدان، افزایش سانسور و عدم پاسخگویی مسئولان به خبرنگاران، همه نشان‌دهنده فشارهای سیستماتیک بر دسترسی به اطلاعات هستند. این محدودیت‌ها نه تنها خبرنگاران را در تنگنا قرار داده، بلکه جامعه را از جریان آزاد اطلاعات محروم می‌سازد.
فشارهای خاص بر کارمندان زن در بخش رسانه، از جمله محدودیت‌های جنسیتی، لایه‌ای دیگر از این بحران را آشکار می‌کند. زنان خبرنگار که پیشتر نقش فعالی در پوشش اخبار داشتند، اکنون با موانع فزاینده‌ای مواجه‌اند که دسترسی‌شان به منابع اطلاعاتی را محدود کرده و تنوع صداها را در رسانه‌ها کاهش می‌دهد.
این درحالی است که در جهان امروز، دسترسی به اطلاعات نه تنها یک حق اساسی بشری است، بلکه پایه‌ای برای توسعه پایدار جوامع به شمار می‌رود. این دسترسی پویایی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را تقویت می‌کند و با افزایش شفافیت، مسئولیت‌پذیری حکومت‌ها را ارتقا می‌بخشد. بدون آن، جوامع در تاریکی تصمیم‌گیری فرومی‌روند.
انتقادهای بین‌المللی از وضعیت رسانه‌ها در افغانستان، از سوی سازمان‌هایی مانند گزارشگران بدون مرز، بر این نکته تأکید دارند که محدودیت‌ها اعتماد عمومی به حکومت را خدشه‌دار می‌کنند. طالبان با ادعای حمایت از رسانه‌ها، بایستی از شعارها فراتر روند و گام‌های عملی بردارند تا دسترسی آزادانه به اطلاعات تضمین شود.
رسانه‌های پویا و مستند، در چارچوب قانون، می‌توانند نقش کلیدی در تغییرات مثبت ایفا کنند. آن‌ها با کار نرم فرهنگی، ثبات و رفاه را ترویج می‌دهند و از طریق افشای فساد و مشکلات، به پیشرفت جامعه کمک می‌رسانند. محدودیت دسترسی به اطلاعات، این ظرفیت ارزشمند را هدر می‌دهد.
تبعات این محدودیت‌ها فراتر از رسانه‌هاست؛ جامعه رسانه‌ای افغانستان را متضرر می‌سازد و پتانسیل کشور برای تبدیل شدن به یک مرکز رسانه‌ای حرفه‌ای در منطقه را تضعیف می‌کند. افغانستان که پیشتر به دلیل رسانه‌های پرجنب‌وجوشش مزیت منطقه‌ای داشت، اکنون در خطر از دست دادن این برتری است.
با این وصف، انتظار جامعه رسانه‌ای از حکومت طالبان، به ویژه وزارت اطلاعات و فرهنگ، این است که با اقدامات عملی مانند لغو سانسور و حمایت از خبرنگاران، حق دسترسی به اطلاعات را تقویت کنند. این گام‌ها نه تنها رونق رسانه را حفظ می‌کنند، بلکه اعتماد متقابل بین حکومت و رسانه‌ها را بازسازی خواهند کرد.
بنابراین، روز جهانی دسترسی به اطلاعات فرصتی است برای بازنگری در تعهدات. طالبان باید درک کنند که دسترسی آزاد به اطلاعات، کلیدی برای مشروعیت و پیشرفت است. بدون آن، افغانستان در چرخه‌ای از انزوا و عقب‌ماندگی گرفتار خواهد ماند.
