نویسنده: دکتر لنگرزاد
۲۸ سپتامبر، روز جهانی دسترسی به اطلاعات است؛ روزی که نماد شفافیت، پاسخ‌گویی و آزادی بیان در جهان به شمار می‌آید. اما در افغانستان، این روز بیشتر به یادآور «محرومیت» مردم از دانایی و آزادی تبدیل شده است. طالبان با حمایت و تبانی امریکا نه تنها رسانه‌ها را به سکوت واداشته‌اند، بلکه دروازه‌های مکاتب و دانشگاه‌ها را نیز به روی زنان و دختران بسته‌اند. چنین رویکردی نه با تعالیم اسلام سازگار است و نه با اصول حقوق بشر؛ بلکه نشانگر پروژه‌ای سازمان‌یافته برای خاموش‌کردن صدای مردم و تحکیم جهل و استبداد است.
دسترسی آزاد به اطلاعات، یکی از بنیادی ترین حقوق بشری است که به عنوان پایه و شرط تحقق آزادی بیان، مشارکت شهروندان و توسعه پایدار شناخته می‌شود. سازمان ملل متحد از سال ۲۰۱۹ این روز را به طور رسمی در تقویم جهانی گنجانده است. اما در افغانستان، جایی که طالبان با همکاری مستقیم امریکا دوباره به قدرت بازگشتند، این حق بنیادین نه‌تنها نادیده گرفته شده بلکه به طور سیستماتیک سرکوب می‌شود. مسدودشدن ده‌ها رسانه، خاموش‌کردن نقد و تحلیل، و محروم‌سازی زنان از آموزش، تنها بخشی از تصویر تلخ امروز افغانستان است. پرسش اساسی اینجاست: آیا جهانی که مدعی دفاع از دموکراسی و آزادی است، چرا در برابر این نقض آشکار حقوق بشر سکوت کرده اند و دست به اقدام عملی نمی زنند؟
ایالات متحده امریکا که خود را همواره «مدافع آزادی بیان» معرفی می‌کند، در عمل ثابت کرده است که بیش از هر چیز در پی منافع ژئوپولیتیک خویش است. خروج عجولانه و معامله پنهانی با طالبان، افغانستان را به کشوری بدون آزادی، بدون عدالت و بدون اطلاعات تبدیل کرد. از منظر حقوق بشر، این عمل یک خیانت آشکار به ملتی است که دو دهه به امید دسترسی به آموزش و آزادی رسانه‌ها هزینه‌های سنگین داد. امریکا با حمایت از طالبان، عملاً در صف دشمنان آزادی بیان و دشمنان دسترسی آزاد به اطلاعات قرار گرفت.
اسلام، دین دانایی و معرفت است. نخستین آیه‌ای که بر پیامبر اسلام نازل شد، با واژه «اقرأ» آغاز گردید: بخوان!؛ و این یعنی آغاز رسالت الهی با دعوت به دانش و آگاهی همراه بود. پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: طلب علم و دانش بر مرد و زن مسلمان واجب است. طالبان با بستن دروازه‌های مکاتب و دانشگاه‌ها بر روی زنان و دختران و محدود کردن دسترسی به منابع اطلاعاتی، در حقیقت در برابر نص صریح قرآن و سنت پیامبر ایستاده‌اند. چنین رویکردی نه تنها اسلامی نیست، بلکه تحریف آشکار دین برای توجیه قدرت‌طلبی و جهل‌پروری است.
بر اساس ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر، هر انسانی حق دارد آزادانه عقاید خود را بیان کند و از طریق هر رسانه‌ای، بدون مرز، اطلاعات دریافت و منتشر نماید. طالبان با خاموش کردن رسانه‌ها، تعیین خطوط قرمز غیرقانونی، و سرکوب روزنامه‌نگاران، این ماده اساسی را نقض کرده‌اند. بسته‌شدن مکاتب دخترانه نیز نقض آشکار حق تحصیل و حق برابری است. این وضعیت نشان می‌دهد که طالبان نه تنها مشروعیت دینی ندارند، بلکه در محکمه وجدان جهانی نیز محکوم‌اند.
دسترسی به اطلاعات، تنها یک حق فردی نیست بلکه پایه‌ای برای جامعه‌ای آزاد و خردمند است. محروم‌سازی مردم از دانایی، یعنی محروم کردن آنان از آزادی. در فلسفه سیاسی، جامعه‌ای که بی‌خبر نگاه داشته شود، هرگز نمی‌تواند مشارکت فعال داشته باشد یا علیه ظلم برخیزد. طالبان با سرکوب آزادی اطلاعات در حقیقت تلاش می‌کنند جامعه‌ای مطیع، ترسیده و بی‌قدرت بسازند. اما تجربه تاریخ نشان داده است که دانایی را نمی‌توان برای همیشه خاموش کرد؛ نور آگاهی حتی در تاریک‌ترین شب‌ها راه خود را می‌یابد.
روز جهانی دسترسی به اطلاعات فرصتی است تا بار دیگر بر حقوق بنیادی انسان‌ها تأکید شود. در افغانستان امروز، این حق اساسی به گروگان سیاست‌های طالبان گرفته شده است. امریکا نیز در شرایط جاری در افغانستان شریک جرم است؛ و طالبان مسئول مستقیم فاجعه جاری‌اند. اگر جهان واقعاً به شعارهای خود در مورد آزادی، شفافیت و عدالت باور دارد، نباید در برابر این محرومیت تاریخی سکوت کند. آینده افغانستان تنها با بازگشت حق دسترسی آزاد به اطلاعات، آزادی بیان و آموزش برای همه شهروندان به ویژه زنان معنا می‌یابد. در غیر این صورت، جشن جهانی «دسترسی به اطلاعات» چیزی جز طنزی تلخ برای مردم این سرزمین نخواهد بود.
