نویسنده: ز. نظری
در جهانی که حیات فکری و ارتباطی انسان بر شانه‌های اینترنت استوار است، تصورِ یک روز بدون آن، چیزی شبیه به خاموشی نفس‌هاست. در حالی که جهان روز جهانی اینترنت را برای بزرگداشت این دستاورد عظیم بشری جشن می‌گیرد، افغانستان روزهایی را تجربه کرد که تاریکیِ مجازی، به خاموشیِ واقعی بدل شد. تصمیم طالبان برای قطع کامل اینترنت، هرچند کوتاه‌مدت، نشان داد که بیمِ حاکمان از آگاهی، از هر تهدید نظامی خطرناک‌تر است.
روز جهانی اینترنت در ۲۹ اکتبر، بهانه‌ای است برای تبریک گفتن به آنان که از این شبکه جهانی برای گسترش علم، هنر، دانش و آگاهی استفاده می‌کنند، و البته تسلیت گفتن به آنان که آن را به ابزاری برای تباهی، اعتیاد و گریز از اندیشه تبدیل کرده‌اند.
اما امسال، افغانستان این روز را با طعمی تلخ تجربه کرد. در سرزمینی که زنان از تحصیل محروم‌اند و درهای دانشگاه‌ها به رویشان بسته است، حالا درِ ارتباط با جهان نیز برای مدتی بسته شد. طالبان در ۳۰ دسامبر ۲۰۲۵، به بهانه‌ی فرسودگی کابل‌های فیبر نوری، اینترنت را به‌طور کامل قطع کردند؛ اما واقعیت، چیزی فراتر از یک «مشکل فنی» بود.
در برابر واکنش شدید مردم، فعالان مدنی، خبرنگاران و نهادهای بین‌المللی، طالبان ناگزیر شدند ادعا کنند این قطع ارتباط، صرفاً اقدامی موقتی و فنی بوده است. اما پرسش باقی می‌ماند: اگر این قطع موقت، واکنشی را برنمی‌انگیخت، آیا امروز افغانستان هنوز به اینترنت متصل بود؟
اینترنت از دهه ۱۹۶۰ به‌عنوان طرحی نظامی در امریکا آغاز شد و امروز به شاهرگ تمدن مدرن تبدیل شده است. در افغانستان نیز نخستین گام در سال ۲۰۰۳ با ثبت دامنه‌ی ملی «.af» برداشته شد و مرکز AFGNIC مدیریت شبکه را بر عهده گرفت.
تا سال ۲۰۱۲، بیشتر نهادهای دولتی به اینترنت متصل شدند و طرح «حکومت الکترونیک» برای شفافیت اداری آغاز به کار کرد. در سال ۲۰۰۶ کابل‌های فیبر نوری با همکاری شرکت‌های چینی نصب شد.
با این حال، افغانستان از همان ابتدا میان دو دیدگاه گرفتار بود: دیدگاهی که اینترنت را بستر رشد و توسعه می‌دید، و دیدگاهی که آن را منبع فساد و بی‌اخلاقی می‌خواند. طالبان امروز نماینده‌ی همین دیدگاه واپس‌گرا هستند.
به ویژه در سال‌جاری، طالبان بارها دسترسی مردم را به اینترنت محدود کرده‌اند. از فیلترینگ یوتیوب در تا تهدید به مسدود کردن فیس‌بوک در و نهایتاً ممنوعیت خدمات وای‌فای و فیبر نوری.
در ۱۵ سپتامبر، رهبر طالبان «هبت‌الله آخندزاده» استفاده از فیبر نوری و وای‌فای را «غیراخلاقی» اعلام کرد و در ۲۹ سپتامبر دستور قطع سراسری اینترنت را داد. سخنگو طالبان آقای مجاهد بعداً مدعی شدند که «اتصالات فرسوده» علت بوده است، اما حقیقت این است که طالبان از اینترنت می‌ترسند، زیرا اینترنت میدان آزادی است، جایی که حقیقت پنهان نمی‌ماند.
قطع موقت اینترنت نه تنها ارتباط شهروندان با جهان را قطع کرد، بلکه کسب‌وکارهای دیجیتال، خبرنگاران مستقل، فعالان حقوق بشر و به‌ویژه زنان دانشجو را در تاریکی فرو برد.
البته این را نیز باید گفت که اینترنت همان قدر که امکان می‌آفریند، آسیب نیز دارد.
در مورد مزایای اینترنت میشه گفت؛ عدالت آموزشی و دسترسی همگانی به دانش، ارتباط میان ملت‌ها و گسترش فرهنگ گفت‌وگو، فرصت‌های تازه اقتصادی و کارآفرینی دیجیتال، حمایت از آزادی بیان و رسانه‌های مستقل.
و اما در مورد مضرات اش نیز باید یادآور شد که؛ گسترش اعتیاد دیجیتال، شایعات و سطحی‌نگری، انتشار محتوای غیراخلاقی و خشونت‌زا، سوءاستفاده از اطلاعات شخصی و حملات سایبری.
اما در نهایت، مشکل در اینترنت نیست، در نوع استفاده از آن است. همان‌گونه که آتش می‌تواند نان را بپزد یا خانه را بسوزاند، اینترنت نیز می‌تواند انسان را آگاه کند یا اسیر سازد.
قطع دائمی اینترنت در افغانستان، فاجعه‌ای فراتر از فقر ارتباطی خواهد بود. بدون اینترنت، آموزش از راه دور نابود می‌شود، کسب و کارها از بین می‌روند، مردم از اخبار و اطلاعات جهانی محروم می‌شوند و کشور عملاً به جزیره‌ای منزوی در قرن ۲۱ تبدیل می‌شود.
اما بیشترین آسیب متوجه زنان و دختران افغانستان است؛ کسانی که دروازه های مکاتب و دانشگاه‌ها به رویشان بسته شده و تنها پنجره شان به جهان، همین فضای مجازی است. با قطع آن، نه‌تنها امیدشان، بلکه صدایشان نیز خاموش می‌شود. قطع اینترنت یعنی حذف نیمی از جامعه از مدار آگاهی و حذف آینده از مسیر رشد.
روز جهانی اینترنت یادآور آن است که در عصر حاضر، دسترسی به اینترنت دیگر یک تجمل نیست، بلکه یک حق انسانی است، همان قدر اساسی که حقِ آموزش و آزادی بیان.
طالبان می‌توانند سیم‌ها را ببرند، اما نمی‌توانند ذهن‌هایی را که بیدار شده‌اند خاموش کنند. هر جامعه‌ای که در پی خاموشی آگاهی باشد، در نهایت در ظلمتِ خود فرو می‌پاشد.
امروز، دفاع از اینترنت در افغانستان، دفاع از آینده است؛ دفاع از حق زنان برای یادگیری، از حق جوانان برای پیشرفت، و از حق مردم برای گفتن و شنیدن.
در جهانی که «اتصال» معنای حیات است، قطع اینترنت، قطع نفس جامعه است.