درگیری‌های اخیر در گذرگاه تورخم میان نیروهای طالبان و مرزبانان پاکستانی بار دیگر تنش‌های ریشه‌دار مرزی و اختلافات دیرینه دو کشور همسایه را به نمایش گذاشت.
گذرگاه تورخم در گذشته نیز گاه‌به‌گاه شاهد تنش‌ها و درگیری‌هایی میان نیروهای افغانستان و پاکستان بوده که گاهی به تلفات جانی منجر شده است. کارشناسان بر این باورند که ریشه درگیری‌ها در این منطقه مرزی به اختلافات دیرینه و مناقشات ارضی بین دو کشور بازمی‌گردد.
منابع پاکستانی در جریان درگیری‌های اخیر اما مدعی شده‌اند که تلاش طالبان برای ساخت تاسیسات و پاسگاه‌های امنیتی در نزدیکی خط دیورند -که پاکستان آن را نقض مرز رسمی خود می‌داند- عامل این تنش‌ها بوده است.
روز سه‌شنبه (۱۳ حوت)، گزارش‌ها حاکی از آن بود که این درگیری‌ها پس از واکنش نیروهای پاکستانی به فعالیت‌های عمرانی طالبان در داخل خاک افغانستان آغاز شد.
مقام‌های طالبان، از جمله عبدالجبار حکمت، کمیشنر طالبان در تورخم، این اقدامات را حق مشروع خود در خاک افغانستان می‌دانند و تاکید دارند که احداث تاسیسات در قلمرو کشورشان کاملاً قانونی است.
با این حال، اختلاف دیدگاه درباره حدود مرزی، به‌ویژه خط دیورند که از سوی افغانستان به‌عنوان مرز رسمی به رسمیت شناخته نمی‌شود، بارها زمینه‌ساز چنین تنش‌هایی شده است.
تناقض در مواضع مقام‌های پاکستانی
گزارش‌ها از وجود تناقض‌هایی در اظهارات مقام‌های پاکستانی در رابطه به درگیری‌های اخیر تورخم حکایت دارد. از یک‌سو، شفقت علی خان، سخنگوی وزارت امور خارجه پاکستان، هفته گذشته اعلام کرد که انسداد گذرگاه تورخم به دلیل تلاش طالبان برای ایجاد پوسته امنیتی در خاک پاکستان صورت گرفته و ابراز امیدواری کرد که این مسئله از طریق گفت‌وگو حل شود.
این موضع نشان‌دهنده تمایل به رویکرد دیپلماتیک است. اما از سوی دیگر، منابع امنیتی پاکستان مدعی‌اند که طالبان شبانه به مواضع مرزی این کشور حمله کرده‌اند و با «واکنش جدی» نیروهای پاکستانی مواجه شده‌اند.
ادعای فوق اما با سکوت رسمی مقام‌های پاکستانی در برابر گزارش‌های طالبان مبنی بر هدف قرار گرفتن خانه‌ها و وسایل نقلیه غیرنظامیان توسط نیروهای پاکستانی در تضاد است.
این تناقض و تضاد میان روایت‌های رسمی و غیررسمی، ابهام در سیاست پاکستان را برجسته می‌کند و به نظر می‌رسد تلاشی برای توجیه اقدامات نظامی بدون ارائه شواهد روشن باشد.
پیامدهای انسداد گذرگاه تورخم
انسداد گذرگاه تورخم، که از 3 حوت/21 فبروری آغاز شده، تاهنوز تبعات گسترده‌ای برای مردم و اقتصاد هر دو کشور به دنبال داشته است.
به گفته ضیاالحق سرحدی از اتاق تجارت مشترک افغانستان و پاکستان، حدود ۵۰۰۰ موتر باربری حامل میوه‌جات، سبزیجات و مواد غذایی در دو سوی مرز متوقف شده‌اند که خسارات جدی به تجارت دوجانبه وارد کرده است.
این انسداد همچنین برای مسافران، به‌ویژه بیماران، مشکلات فراوانی ایجاد کرده و صدها نفر در انتظار بازگشایی مرز به سر می‌برند.
از منظر انسانی، درگیری‌ها و بسته شدن مرز به آوارگی خانواده‌ها از مناطق نزدیک تورخم، مانند روستای «پاچا مینه»، منجر شده و بسیاری به «لندی کوتل» و «مهمند دره» پناه برده‌اند.
تخریب خانه‌ها و زیرساخت‌ها در مناطق فوق نیز بر شدت بحران افزوده است. این وضعیت نه‌تنها معیشت مردم در دو سوی مرز را تهدید می‌کند، بلکه روابط شکننده میان دو کشور را هم بیش از پیش تضعیف می‌کند.
ضرورت بازنگری در سیاست‌ها
درگیری‌ها و تنش‌های مکرر در تورخم پیامی روشن برای افغانستان به همراه دارد و آن این است که نبود دیپلماسی فعال و ناتوانی در مدیریت روابط با همسایه جنوب‌شرقی، نه‌تنها می‌تواند به انزوای بیش‌تر و تشدید مشکلات اقتصادی و انسانی منجر شود، بلکه وابستگی زیاد کشور به گذرگاه تورخم برای تجارت و عبور و مرور را نیز به پاشنه آشیل آن تبدیل کرده است.
وابستگی بیش از حد افغانستان به گذرگاه تورخم، این کشور و مردمش را در برابر تصمیمات یک‌جانبه پاکستان به شدت آسیب‌پذیر کرده و انسداد چندروزه اخیر آن، که به افزایش قیمت‌ها و کمبود مواد در بازارها منجر شده، نقش حیاتی این گذرگاه را به‌عنوان شریان اصلی اقتصادی و ترانزیتی نشان می‌دهد.
با این حال، نبود جایگزین مناسب برای این مسیر، نیاز فوری کابل به بازنگری در سیاست‌های دیپلماتیک، تجاری و مرزی با پاکستان را بیش از پیش آشکار و برجسته می‌سازد.
