نشست سازمان همکاری شانگهای در تیانجین چین، افغانستان را بار دیگر در کانون توجه منطقه‌ای قرار داد. بیانیه پایانی این نشست تصریح می‌کند که تشکیل یک دولت فراگیر با حضور همه گروه‌های قومی و سیاسی، تنها راه تضمین صلح و ثبات پایدار در افغانستان است. طالبان به این نشست دعوت نشدند؛ امری که خود بیانگر انزوای رو به گسترش آنان در سطح منطقه و جهان است.
سازمان همکاری شانگهای که قدرت‌های بزرگی چون چین، روسیه، هند، پاکستان و ایران را در کنار کشورهای آسیای میانه در بر می‌گیرد، امروز به یکی از نهادهای اثرگذار منطقه‌ای بدل شده است. برای اعضای این سازمان، ثبات افغانستان یک مسأله داخلی محدود نیست بلکه چالشی منطقه‌ای است. قاچاق مواد مخدر، گسترش تروریسم فرامرزی و موج‌های مهاجرت از جمله خطراتی است که در صورت تداوم بحران افغانستان، کشورهای عضو شانگهای را نیز تحت فشار قرار می‌دهد. به همین دلیل، در بیانیه پایانی بر ضرورت ایجاد یک دولت مستقل، بی‌طرف و عاری از تروریسم و جنگ تأکید شده است.
طالبان در چهار سال گذشته، هرچند قدرت سیاسی و نظامی را در اختیار گرفته‌اند، اما نتوانسته‌اند مشروعیت داخلی و خارجی کسب کنند. سیاست تک‌صدایی و حذف نیروهای قومی و سیاسی افغانستان، نه تنها مانع شکل‌گیری یک نظام باثبات شده، بلکه بی‌اعتمادی منطقه و جامعه جهانی را نیز تشدید کرده است. کنار گذاشته شدن طالبان از نشست شانگهای، پیام روشنی دارد: جامعه بین‌المللی و منطقه‌ای حاضر نیست حکومتی را که بر انحصار و حذف بنا شده است، به رسمیت بشناسد.
بیانیه شانگهای یک پیام کلیدی در خود دارد: عبور از بن‌بست افغانستان تنها از مسیر تغییر رویکرد طالبان و تشکیل حکومتی مشارکتی ممکن است. برخلاف تصور طالبان که مسئله دولت فراگیر را صرفاً خواست غرب می‌دانند، اکنون این مطالبه به یک اجماع منطقه‌ای تبدیل شده است. این اجماع ناشی از منافع مشترک کشورهاست؛ از امنیت اقتصادی چین در طرح «یک کمربند – یک راه» گرفته تا نگرانی روسیه از نفوذ افراط‌گرایی به آسیای مرکزی، دغدغه ایران در کنترل مرزها و مهاجرت، و نیاز پاکستان به ثبات همسایه‌اش.
طالبان امروز در برابر انتخابی سرنوشت‌ساز قرار دارند: یا با پذیرش اصل مشارکت سیاسی و بازکردن فضای قدرت به روی گروه‌های مختلف، افغانستان را از بحران مشروعیت و انزوا نجات می‌دهند؛ یا همچنان بر سیاست تک‌صدایی پافشاری می‌کنند و کشور را به سمت فقر بیشتر، نارضایتی داخلی و فروپاشی اجتماعی سوق می‌دهند. واقعیت این است که بدون تغییر در ساختار قدرت، چشم‌انداز روشنی برای آینده افغانستان وجود ندارد و سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نیز به‌طور مکرر بر این نکته تأکید کرده‌اند.
افغانستان اکنون بیش از هر زمان دیگر به بازنگری در رویکرد حکومتی نیاز دارد. نشست شانگهای هم هشدار است و هم فرصت: هشداری به طالبان که ادامه وضع موجود به معنای انزوای کامل و تشدید بحران خواهد بود، و فرصتی برای عبور از بن‌بست و بازگشت افغانستان به جایگاه شایسته خود در منطقه. انتخاب با طالبان است، اما پیامدهای آن تنها دامنگیر این گروه نخواهد شد، بلکه سراسر منطقه را متأثر خواهد ساخت.
