روز جهانی حقوق بشر، فرصتی برای بازاندیشی در باب جایگاه کرامت انسانی در جوامعی که با بحرانهای عمیق روبهرو هستند، و افغانستان یکی از روشنترین نمونههای چنین جوامعی است.
چند دهه جنگ، بیثباتی سیاسی و فروپاشی نهادهای حاکمیتی این کشور را در وضعیتی قرار داده که فاصله میان اصول اعلامیه جهانی حقوق بشر و واقعیت روزمره مردم بسیار گسترده شده است.
برجستهترین نمود این فاصله را میتوان در محدودیتهای گسترده بر زنان و دختران مشاهده کرد؛ محدودیتهایی که آنها را از حق آموزش متوسطه و عالی، اشتغال در بخشهای مختلف و مشارکت فعال در عرصه اجتماعی محروم کرده و نهتنها حقوق میلیونها زن را نقض کرده، بلکه روند توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور را نیز مختل ساخته است.
در کنار این وضعیت، ضعف ساختارهای قانونی و نهادی نیز چالشی اساسی است. بسیاری از نهادهای مدنی که زمانی نقش مهمی در نظارت بر وضعیت حقوق بشر داشتند، امروز تعطیل یا بسیار محدود شدهاند و نبود نظام قضایی مستقل، دسترسی مردم به عدالت را دشوارتر از گذشته کرده است.
محدودیت بر آزادی بیان و فشار بر رسانهها نیز فضای عمومی را بستهتر ساخته؛ سانسور، تهدید، بازداشت خودسرانه و ابهامهای قانونی باعث شده خبرنگاران و فعالان اجتماعی با افزایش خطر و خودسانسوری مواجه شوند و گردش آزاد اطلاعات آسیب جدی ببیند.
در چنین فضایی، اقلیتهای قومی، مذهبی و زبانی نیز بیش از گذشته آسیبپذیر شدهاند و نبود سازوکارهای حمایتی مؤثر آنان را در برابر تبعیض و خشونت بیدفاع کرده است.
بحران انسانی ناشی از فقر، بیکاری، ناامنی و نقض حقوق اساسی، موج تازهای از مهاجرت و آوارگی ایجاد کرده و بسیاری از خانوادهها را وادار به ترک خانه و وطن کرده است؛ مسئلهای که پیامدهای اجتماعی و انسانی گستردهای به همراه دارد.
همه این چالشها نشان میدهد که افغانستان بهتنهایی قادر به رفع مشکلات پیچیده حقوق بشری نیست و نیازمند حمایت پایدار و غیرسیاسی جامعه جهانی، سازمانهای بینالمللی و نهادهای حقوق بشری است تا از راههای دیپلماتیک، آموزشی و حمایتی به بهبود وضعیت کمک کنند.
روز جهانی حقوق بشر برای افغانستان یادآور این واقعیت است که احترام به کرامت انسانی، مشارکت برابر زنان، آزادی بیان و وجود ساختارهای عدالتمحور نه یک شعار، بلکه شرط بنیادین صلح، ثبات و آیندهسازی است؛ آیندهای که تنها از مسیر پاسداشت حقوق بشر ممکن خواهد شد.
