نویسنده: م. کهریزنوی
تمدن اسلامی، بر پایه ارزشهای اخلاقی، فرهنگی و علمی شکل گرفت و زنان در تمام عرصههای آن نقشی محوری داشتهاند. از حضرت خدیجه (س) که اقتصاد و تجارت مسلمانان اولیه را پشتیبانی میکرد، تا حضرت زهرا (س) که الگویی از مدیریت خانواده و تربیت نسل آینده بود، و حضرت زینب (س) که با شجاعت و حفظ فرهنگ اسلامی در کربلا نقش تاریخی ایفا کرد. زنان، همواره نه تنها در خانه بلکه در عرصههای اجتماعی، علمی و فرهنگی، عامل ثبات و پیشرفت جامعه اسلامی بودهاند.
با این حال، امروز در افغانستان، زنان با محدودیتهای شدیدی مواجهاند که هم عدالت انسانی و هم آموزههای اسلامی را زیر سؤال میبرد. بررسی نقش تاریخی و فرهنگی زنان، در کنار نمونههای معاصر موفق، میتواند نشان دهد که محرومیت زنان، با اصول تمدن اسلامی ناسازگار است و ادامه آن، جامعه را به بحران اخلاقی و فرهنگی میکشاند.
الگوهای تمدنساز
- حضرت خدیجه (س): با سرمایه شخصی خود، پیامبر اسلام را در مسیر رسالت یاری کرد و نظام اقتصادی اولیه مسلمانان را بنیان نهاد.
- حضرت فاطمه زهرا (س): مظهر پاکدامنی، علم، اخلاق و تربیت نسل آینده؛ الگویی از مادری که ارزشها را منتقل میکند.
- حضرت زینب (س): شجاعت و بیان حقیقت، نقش او در حفظ حقیقت ماجرای عاشورا و در حفظ فرهنگ و ارزشهای اسلامی، نمونهای بیبدیل از تمدن سازی فرهنگی است.
این زنان نشان دادند که حضور زن، نه تنها در خانه بلکه در عرصه اجتماعی و فرهنگی، برای بقای تمدن ضروری است.
نقش زنان در انتقال ارزشها
نقش مادران در تربیت نسل آینده، ستون اصلی استمرار فرهنگ اسلامی است. زنان آموزگار، مادر و مربی اخلاق و دانشاند؛ آنان ارزشهای انسانی و دینی را به نسل بعد منتقل میکنند. حتی در شرایط محدودکننده، مانند فضای کنونی افغانستان، طالبان نیز باید به این نقش حیاتی زنان توجه کنند، زیرا حذف آنان از تربیت نسل آینده، تهدیدی مستقیم برای جامعه است.
نقش زنان در آموزش و دانش
آموزش زنان، پایه اصلی تمدن اسلامی است. نمونههایی از زنان دانشمند مسلمان عبارتاند از:
- نسرین قدر (لبنان)، استاد مهندسی مکانیک، موسس گروه تحقیقاتی انرژی و سردبیر نشریه «مکانیک کاربردی.»
- سمیرا موسی دانشمند هسته ای اهل مصر بود که دکترای پرتو هسته ای داشت. او تلاش کرد تا از فناوری هسته ای برای مقاصد پزشکی استفاده کند. کنفرانس «انرژی هسته ای در خدمت صلح» با مدیریت او و شرکت بسیاری از دانشمندان شناخته شده هسته ای برگزار شد.
- بینا شهین صدیقی، پژوهشگر طب و کشاورزی و ثبت بیش از ۲۵۰ مقاله علمی.
- شهین ابراهیم اسلام، نخستین پروفسور داروسازی عربستان سعودی (۱۹۸۳)
- رابعه حسین، پروفسور میکروبیولوژی دانشگاه آقاخان و برنده جایزه TWAS.
- خدیجه محمد یوسف، دریافتکننده جایزه ملی دانشمندان جوان مالزی (۱۹۹۰)
- حسی الجابر، مهندس، استاد دانشگاه و سیاستمدار قطری.
- ثانیانیشتر، وزیر سابق آموزش و پرورش پاکستان و پزشک قلب و عروق.
- انوشه انصاری، مهندس الکترونیک و کاوشگر ایرانی.
- مریم میرزاخانی، ریاضیدان برجسته ایرانی، برنده مدال طلای جهانی المپیاد ریاضی.
- شکردخت جعفری، مخترع و نحخستین فیزیکدان پزشکی کشور (افغانستان)، با اختراعات درخشان خود در عرصهی پرتودرمانی سرطان، نامش را در تاریخ علم ثبت کرده است. نخستین اختراع او، «دستگاه دوزسنج ثبت تشعشعات پرتودرمانی» بود که در سال ۲۰۱۹ میلادی در انگلستان به ثبت رسید. او در سال ۲۰۲۱ میلادی اختراع دوم خود را با عنوان «سیستم سه بعدی اندازه گیری دوز اشعه در بدن بیمار» به ثبت رساند؛ فناوریای پیشرفته که امکان سنجش لحظه به لحظهی تشعشع درون بدن را فراهم میسازد و دقت درمانهای سرطان را به شکل چشمگیری افزایش میدهد. دستاوردهای برجستهی علمی او، سبب شد تا شکردخت جعفری در سال ۲۰۱۶ برندهی جایزهی زنان در نوآوری انگلستان شود و در سال ۲۰۲۴ نیز عنوان «مبتکر سال» و جایزهی معتبر «دینامیک» را در بریتانیا به دست آورد.
پرسش اساسی این است: تمدن اسلامی بدون آموزش زنان چگونه میتواند پایدار بماند؟
تحلیلهای دینی و علمی نشان میدهد که محرومیت زنان از آموزش، خلاف سنت اسلامی و تهدیدی برای جامعه است.
زن عامل آرامش و تعادل اجتماعی
زن، حافظ خانواده و جامعه است و حضور او، تعادل اجتماعی، اخلاق و کرامت انسانی را تضمین میکند. حذف زنان از عرصه اجتماعی، به بیثباتی فرهنگی و اخلاقی منجر میشود. آموزههای اسلامی به صراحت حضور زنان را مشروع و لازم میدانند و حق آموزش، مشارکت فرهنگی و اجتماعی آنان، از حقوق انسانی و دینی است.
تاریخ و فرهنگ اسلامی نشان میدهد که زنان ستون اصلی تمدن اسلامی بودهاند. از تربیت نسل آینده گرفته تا نقش در هنر، علم و فرهنگ، حضور آنان ضروری است. امروز در افغانستان، محدودیتهای طالبان، جامعه را در معرض بحران اخلاقی، فرهنگی و علمی قرار داده است.
احیای نقش زنان در آموزش، هنر، فرهنگ و تربیت، نه تنها حق انسانی آنان است بلکه شرط بقای تمدن اسلامی و پایداری جامعه محسوب میشود. تاریخ و سنت اسلامی، طالبان و همه تصمیم گیران را به احترام و حمایت از زنان فرا میخواند: زن، نه تهدید بلکه سرمایه تمدن اسلامی است!
