در روز جهانی بشر دوستی، جهان به احترام انسان‌هایی سر خم می‌کند که در کوران بحران‌ها، دست یاری به سوی دیگران دراز می‌کنند. اما این روز، فراتر از یک مناسبت جهانی، آیینه‌ای‌ست برای بازخوانی وجدان بشری، اخلاق دینی، و نقد نفاق‌های سیاسی. از امریکا و اسرائیل که خود ناقضان خشن حقوق بشرند، تا دولت‌های ناکارآمد افغانستان که حتی در نجات ملت خویش ناکام بودند، امروز روز بازخواست وجدان‌هاست.
۱۹ آگوست (۲۹ اسد/مرداد) به نام روز جهانی بشر دوستی نام‌گذاری شده است. روزی که در دل خود فریادی خاموش دارد؛ فریاد مدافعان جان‌باخته‌ای که در راه کمک به دیگران جان سپرده‌اند. اما این روز، تنها برای تجلیل از خدمات گذشته نیست، بلکه تلنگری‌ست به امروز جهان؛ جهانی که در آن، بشر دوستی گاه فدای منافع سیاسی می‌شود، و حقوق انسان‌ها در آتش جنگ، تبعیض، و فقر می‌سوزد.
در این نوشتار، ضمن تبریک این روز به همه فداکاران بی‌ادعا و تمام مردم شریف جهان، به‌ویژه مردم رنج‌دیده افغانستان، با نگاه تحلیلی، نگاهی داریم به ابعاد دینی، انسانی، اجتماعی و سیاسی این روز و آنچه برای ما معنا می‌دهد.
برای ملت ما، این روز معنایی دردناک و امیدبخش توأمان دارد. دردناک از آن جهت که سال‌هاست انسان‌دوستی، امنیت و عدالت در افغانستان قربانی تعصبات قومی، فساد ساختاری، و بازی‌های سیاسی شده است. از کابل تا قندوز، از هرات تا بدخشان، از غزنی تا بامیان مردم قربانی بی‌تفاوتی حکومت‌هایی شدند که حتی مفهوم انسان‌بودن را نیز قوم‌محور تفسیر کردند.
در جمهوریت کرزی و غنی، انسان‌دوستی با تبعیض قومی خفه شد؛ چه اگر بشردوستی در نگاه آنان اصالت داشت، نمی‌گذاشتند هزاران هموطن از یک قوم، به حاشیه رانده شوند، آواره گردند یا در سکوت نهادهای بین‌المللی قربانی تبعیض نظام‌مند باشند.
اسلام، دینی است که بنیان خود را بر کرامت انسان نهاده است. قرآن کریم می‌فرماید:
«وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني آدَمَ» (اسراء: ۷۰) یعنی ما فرزندان آدم را کرامت بخشیدیم!
در این نگاه توحیدی، همه انسان‌ها ـ صرف نظر از قوم، نژاد، دین یا رنگ ـ واجد کرامت‌اند. پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند: «الناسُ سَواسِیةٌ كأسنانِ المُشْطِ» یعنی: مردم همچون دندانه‌های شانه برابرند.
در این نگاه، بشردوستی نه یک وظیفه اختیاری، که یک واجب اخلاقی و دینی است.
امیرالمؤمنین علی (ع) در نامه به مالک اشتر می‌فرماید: «وَ أَشْعِرْ قَلْبَكَ الرَّحْمَةَ لِلرَّعِيَّةِ وَ الْمَحَبَّةَ لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بِهِمْ… فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ إِمَّا أَخٌ لَكَ فِي الدِّينِ أَوْ نَظِيرٌ لَكَ فِي الْخَلْقِ» یعنی: دل خود را با مهرورزی و محبت به مردم آشنا کن؛ زیرا یا برادر دینی تو هستند یا همانند تو در آفرینش.
اگر طالبان خود را حکومت اسلامی می‌داند، باید معیارهای اسلامی در رفتار اجتماعی، حقوق اقلیت‌ها، و تعامل انسانی در نظر داشته باشد. بشر دوستی به معنای احترام به حقوق زنان، اقلیت‌های قومی و مذهبی، آزادی بیان، و امکان زندگی شرافتمندانه برای همگان است.
این اصول، هم در دین اسلام و هم در منشور سازمان ملل پذیرفته شده‌اند. اگر طالبان بخواهد در جامعه جهانی بماند، باید از ادبیات تبعیض، قساوت، و حذف فاصله بگیرد و به اصول مشترک انسان‌دوستی جهانی و اسلامی پایبند باشد.
و اینکه نمی‌توان درباره بشر دوستی سخن گفت و سکوت کرد در برابر جنایاتی که توسط برخی از مدعیان حقوق بشر صورت می‌گیرد.
امریکا که خود مروج مناسبت‌هایی چون “روز جهانی بشر دوستی” است، در دهه‌های گذشته بیشترین نقش را در جنگ‌افروزی، اشغال، و ویرانی کشورهایی چون عراق، افغانستان، لیبی و سوریه ایفا کرده است. در همین افغانستان، هزاران غیرنظامی در حملات هوایی ناتو کشته شدند؛ بی‌آنکه هیچ نهاد بین‌المللی، امریکا را پاسخگو بداند.
اسرائیل نیز که با بمباران بی‌وقفه نوار غزه، زنان، کودکان، خبرنگاران و حتی امدادگران را هدف قرار داده، خود را دموکراسی در خاورمیانه می‌نامد. آیا بمباران اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی، جلو چشم جهانیان، مصداقی از جنایت ضد بشری نیست؟ بشر دوستی غربی‌ها گاه تنها شامل رنگین‌پوستان ثروتمند است، نه ملت‌های مظلوم بی‌پناه.
بزرگانی چون مهاتما گاندی می‌گفت: «بزرگی یک ملت را می‌توان از رفتار آن با ضعیف‌ترین افرادش سنجید.»
آلبرت شوایتزر (پزشک و فیلسوف) می گفت: «تنها کسانی انسان‌اند که نسبت به دیگران احساس مسئولیت دارند.»
مولانای بزرگ گفته است: «از محبت خارها گل می‌شود / از محبت سرکه‌ها مُل می‌شود.»
روز جهانی بشر دوستی یک روز نمادین است؛ اما اگر این نماد، به رفتاری درونی بدل نشود، به شعاری توخالی می‌ماند. امروز، در جهانی که ستم نهادینه شده، و ملت‌هایی چون افغانستان هنوز زخم‌خورده سیاست‌های فریبکارانه‌اند، ما بیش از همیشه به بازتعریف بشر دوستی نیاز داریم.
برای مردم ما، بشر دوستی یعنی پایان تبعیض، یعنی یک نان برابر بر سفره همه اقوام، یعنی دخترانی که بتوانند درس بخوانند، یعنی مادری که از بیم جنگ، فرزندش را به آب نسپارد.
این روز را به همه فداکاران واقعی تبریک می‌گوییم، و آرزو می‌کنیم که دیگر هیچ مادری از انفجار نترسد، هیچ کودکی از آوارگی نرنجد، و هیچ انسانی به جرم نژاد، مذهب یا قوم، بی‌حق نباشد.
باشد که بشر دوستی، نه در روزی از تقویم، که در خون ما جاری باشد.
نویسنده: ز. نظری
