دو سال از سقوط نظام جمهوریت و روی کار آمدن طالبان در افغانستان می‌گذرد.
در طول دو سال گذشته یکی از مسائلی که توجه جامعه جهانی را به خود جلب کرده است، مساله مهاجرت است.
قطعا یکی از تاسف‌بارترین صحنه‌ها و رویدادهایی که در ابتدای تسلط طالبان، جهان را متأثر کرد، صحنه‌های فرار و سبقت هزاران زن و مرد افغان برای سوارشدن بر هواپیماهای غول‌پیکر آمریکایی و تجمع شبانه‌روزی آنها پشت دروازه‌های میدان هوایی کابل بود.
پس از روی‌کار آمدن طالبان در نیمه ماه آگوست سال ۲۰۲۱، مهاجرت از افغانستان در مقیاس گسترده‌ای بوقوع پیوست.
میل به مهاجرت و فرار از سیطره حاکمیت طالبان باعث شد، صحنه‌هایی آخرالزمانی در میدان هوایی کابل رقم بخورد. صحنه‌هایی که تنها می‌توان آنها را در فیلم‌های هالیودی مشاهده کرد. صحنه‌های آویزان‌شدن از هواپیماهای نظامی آمریکایی و سقوط افراد از این هواپیماها، مردم افغانستان و جهان را مات و مبهوت کرد.
به طور کلی می‌توان افرادی را که در طول دو سال گذشته از کشور مهاجرت کرده‌اند را به چند گروه تقسیم کرد که شامل نظامیان، کارمندان حکومتی، نیروهای امنیتی، اساتید دانشگاه‌ها،
طالبان به عنوان یک گروه جنگجو، بیش از ۴ دهه در افغانستان فعالیت نظامی داشت و در طول این مدت، هزاران نفر توسط آنان کشته شده است و صدها نفر از اعضای این گروه نیز جان خود را از دست دادند.
از همین رو، پس از تسلط مجدد طالبان بر کشور، بسیاری از نظامیان و نیروهای امنیتی حکومت سابق، برای در امان ماندن از انتقام طالبان، خاک افغانستان را ترک کرده و به کشورهای دیگر پناه بردند.
هر چند در خصوص تعداد دقیق نظامیانی که از ترس جان، افغانستان را ترک کرده‌اند در دسترس نیست اما بنابر آمار شورای پناهندگان نروژ (NRC) پس از روی‌کارآمدن طالبان، روزانه تا نزدیک به ۵ هزار نفر از طریق مرز‌های غیررسمی به ایران مهاجرت کردند که در میان آنها تعداد زیادی از نظامیان، فرماندهان ارشد نظامی، تکنسین‌ها و متخصصین علوم نظامی، اساتید دانشگاه نظامی و… وجود دارد.
علاوه بر تهدیدات امنیتی، دلایل متعدد دیگری برای مهاجرت از افغانستان وجود دارد که بسیاری از مهاجران بر اساس این دلایل تصمیم به خروج از افغانستان و پناهنده شدن در کشورهای خارجی می‌گیرند.
دلایلی همچون بحران اقتصادی، فقر و بیکاری، تعلیم و تحصیلات، بحران هویت، بهبود فرصت‌های زندگی برای فرزندان از جمله مهمترین عوامل مهاجرت در افغانستان بشمار می‌آیند که به طور خلاصه به آن می‌پردازیم.
بحران اقتصادی، فقر و بیکاری: به دلیل جنگ‌ها و نبود ساختار اقتصادی مستحکم، بسیاری از افغان‌ها با مشکلات اقتصادی و بیکاری رو به رو هستند. و پس از روی کار آمدن طالبان و تحریم افغانستان از سوی نهادهای بین المللی از یک سو و بی‌کفایتی طالبان در بهبود شرایط اقتصادی در کشور از سوی دیگر، موجب گشته تا افراد برای یافتن فرصت‌های شغلی بهتر و ارتقاء سطح زندگی، مهاجرت به کشورهای دیگر را به ماندن در کشور ترجیح دهند.
تعلیم و تحصیلات: با روی کار آمدن طالبان و بسته شدن درب‌های مکاتب به روی زنان و دختران و همچنین خروج بسیاری از اساتید دانشگاه‌ها از کشور و به نوعی، تضعیف شدید نظام آموزشی در کشور، بسیاری از مردم برای کسب فرصت‌های تحصیلی بهتر در کشورهای خارجی و تعلیم و تحصیلات در کشورهایی با سیستم آموزشی قوی‌تر به مهاجرت روی آوردند.
بحران هویت: با روی کار آمدن طالبان و اجرای سیاست‌های قوم‌گرایانه این گروه در کشور، بسیاری از مردم افغانستان دچار بحران هویت ملی شده‌اند و در دوراهی پذیرش هویت طالبانی و مهاجرت و اخذ هویت غیر طالبانی قرار گرفتند و در این میان تعداد زیادی از مردم برای حفظ هویت خویش، اقدام به مهاجرت از کشور کردند.
بهبود فرصت‌های زندگی برای فرزندان: برخی از افغان‌ها مهاجرت را به عنوان یک راه برای فراهم کردن فرصت‌های بهتر تحصیلی و زندگی برای فرزندان خود می‌بینند.
اما باید توجه داشت مهاجرت افغان ها علی الخصوص جوانان، نخبگان و سرمایه داران افغانستانی به کشورهای دیگر، تبعات منفی زیادی برای افغانستان دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
از دست دادن نیروی کار: جوانان در هر کشور، منابع انسانی با ارزشی هستند و توانمندی‌های خود را با خود به کشورهای مقصد می‌برند. این مهاجرت می‌تواند باعث از دست دادن نیروی کار توانمند در افغانستان شود، که می‌تواند بر رونق اقتصادی و توسعه کشور تأثیر منفی داشته باشد.
از دست رفتن نیروی انسانی متخصص و ماهر: مهاجرت نخبگان و افراد با تحصیلات عالی باعث می‌شود افغانستان نیروی انسانی کارآمد خود را از دست بدهد. این امر توسعه کشور را با مشکل مواجه می‌کند.
کاهش سرمایه‌گذاری: مهاجرت سرمایه‌داران و افراد ثروتمند، امکانات سرمایه‌گذاری در افغانستان را کاهش می‌دهد که اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
بحران هویتی و فرهنگی: مهاجرت گسترده باعث می‌شود ارزش‌های فرهنگی و هویت ملی کمرنگ شود و جامعه را دچار بحران هویتی کند.
کاهش غرور ملی: سالها مهاجرت و آوارگی باعث شده غرور ملی مردم افغانستان خدشه دار شود و با گذشت سالیان متمادی مهاجرین در کشورهایی که هستند مورد سرزنش و آزارهای کلامی قرار بگیرند ت جاییکه بسیاری از مهاجرا در برخی از کشوره همواره سعی بر کتمان هویت خویش دارند.
با این وجود اما آمار بازگشت مهاجرین به افغانستان نیز قابل توجه بوده و طبق آمارها ۱.۷ میلیون نفر با اختیار خویش یا بالاجبار به افغانستان عودت کرده‌اند.
این اطلاعات این نوید را می‌دهد که اگر حاکمان افغانستان بتوانند شرایط زندگی معمولی را فراهم کنند مردم به بازگشت چراغ سبز نشان خواهند داد و آمار مهاجرت افغان ها نیز کاهش پیدا خواهد کرد.
دولت فعلی افغانستان باید برای بازگشت آوارگان و مهاجران افغانستانی اقدامات اساسی همچون، تأمین امنیت و ثبات سیاسی، بهبود وضعیت اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب برای عودت کنندگان و تأمین زیرساخت‌ها و خدمات اساسی مانند مسکن، خدمات صحی، آموزش و امکانات حمل و نقل در سراسر کشور را در دستور کار خویش قرار دهند.
اما این موارد در صورتی امکان‌پذیر است که حکومت طالبان بخواهد تغییر کند و از سیاست‌های یک جانبه خود کوتاه بیاید.
