در شرایطی که افغانستان با یکی از عمیقترین بحرانهای انسانی تاریخ معاصر خود روبهروست، بازگشت میلیونی مهاجران افغان به کشور به یک مسئله پیچیده و چندبعدی تبدیل شده است. گزارشی که به تازگی از سوی کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان منتشر شده، حاکی از آن است که شرایط اقتصادی و زیرساختی کنونی در افغانستان، پاسخگوی نیازهای ابتدایی مهاجران بازگشتی نیست. این گزارش ضمن تأکید بر کمبود شدید منابع و کاهش سطح کمکهای بینالمللی، خواستار حمایت سیاسی و مالی بیشتر جامعه جهانی از مردم افغانستان شده است.
واقعیت این است که افغانستان طی سالهای گذشته با شرایط بسیار دشواری روبهرو بوده؛ از تحولات سیاسی گسترده گرفته تا بحرانهای طبیعی، اقتصادی و اجتماعی. در چنین بستری، بازگشت بیش از سه میلیون مهاجر از کشورهای همسایه به کشور، نیازمند برنامهریزی دقیق، حمایت گسترده و مدیریت منسجم است. اما در عمل، ظرفیتهای موجود در داخل افغانستان برای جذب و اسکان این حجم از جمعیت بازگشتی، محدود و پراکندهاند. کاهش بودجه نهادهای بینالمللی، از جمله سازمان ملل، موجب شده تا کمکهای نقدی که در مرزها به مهاجران پرداخت میشد، تا هفت برابر کاهش یابد؛ مسئلهای که بازگشتکنندگان را در تنگنای معیشتی جدی قرار داده است.
از سوی دیگر، بسیاری از ساختارهای اجرایی و خدماتی در داخل کشور هنوز به ثبات نرسیدهاند. نبود زیرساختهای کافی در حوزههای آموزش، بهداشت، اشتغال و مسکن، موجب شده که خانوادههای بازگشتی نتوانند به شکلی پایدار در جامعه ادغام شوند. بهویژه در ولایات محروم و مناطق دور از مرکز، کمبود امکانات به حدی است که برخی از مهاجران، پس از مدت کوتاهی، ناگزیر به مهاجرت مجدد میشوند.
چالش مهم دیگر، محدود شدن فعالیت نهادهای امدادرسان و سازمانهای غیردولتی در بسیاری از مناطق کشور است. این وضعیت، نه تنها دسترسی به خدمات را دشوار کرده، بلکه فشار مضاعفی را بر منابع محدود داخلی وارد ساخته است. در چنین شرایطی، ادامه کاهش حمایتهای بینالمللی، میتواند پیامدهای انسانی، اجتماعی و حتی امنیتی گستردهای به دنبال داشته باشد.
در این میان، مسئولیت جامعه جهانی در قبال مردم افغانستان بیش از پیش برجسته میشود. افغانستان طی دهههای گذشته، در کانون توجه بسیاری از تحولات بینالمللی قرار داشته و امروز نمیتوان سرنوشت میلیونها انسان را به حال خود رها کرد. استمرار کمکهای بشردوستانه، بازگشایی مسیرهای همکاری و تعامل سازنده با نهادهای داخلی، و ارائه راهکارهای عملی برای توانمندسازی بازگشتکنندگان، گامهایی ضروری برای عبور از این مرحله حساس است.
همزمان، ارتقای ظرفیتهای داخلی برای مدیریت بهتر این بحران، نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. افزایش هماهنگی میان نهادهای مسئول، تقویت برنامهریزی منطقهای، و مشارکت دادن جامعه محلی در فرآیند اسکان و حمایت از مهاجران، میتواند بخشی از چالشها را کاهش دهد. آینده افغانستان در گرو اراده جمعی برای ترمیم شکافهای اقتصادی و اجتماعی است، و این مسیر تنها با همیاری و همفکری همه بازیگران ممکن خواهد بود.
افغانستان، امروز بیش از هر زمان دیگری، نیازمند توجه، تدبیر و حمایت است؛ نه فقط برای بازگرداندن آوارگان، بلکه برای ساختن آیندهای پایدار و باثبات برای تمام مردمش.
