پنجم ماه ژوئن هرسال، روزی است که از سوی سازمان ملل برای افزایش آگاهی مردم برای نگهداری محیط زیست و تحریک سیاستمداران به گرفتن تصمیماتی برای رویارویی با تخریب محیط زیست و گونه‌های زیستی‌جانوری، به‌عنوان روز محیط زیست انتخاب شده‌است.
تاریخچه روز جهانی محیط زیست به سال ۱۹۷۲ باز می‌گردد، در آن سال برای اولین بار، سازمان ملل متحد کنفرانسی را با موضوع انسان و محیط زیست در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد. همزمان با برپایی این کنفرانس مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای را تصویب کرد که منجر به تشکیل برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) شد.
هم‌اکنون از سال ۱۹۷۴ تاکنون UNEP در سراسر جهان مراسم ویژه‌ای را به مناسبت این روز برگزار می‌کند. مراسم این روز می‌تواند به اشکال مختلف باشد مثل راهپیمایی‌های خیابانی، همایش‌های دوچرخه سواری، نمایش، مسابقات نقاشی و مقاله‌نویسی در مدارس، درختکاری، فعالیت‌های مربوط به بازیافت، پاکسازی و…. هدف از برگزاری چنین مراسم‌های جلب توجه عمومی به مسائلی است که محیط زیست را آلوده می‌سازد. هر سال نیز یکی از مسایلی که شدیداً محیط زیست را تهدید می‌کند به عنوان موضوع این روز انتخاب می‌شود.
در طول پنج دهه گذشته این روز به عنوان یکی از بزرگترین بسترهای جهانی برای اطلاع رسانی در خصوص مسائل مرتبط با محیط زیست مطرح شده و ده ها میلیون نفر در سراسر جهان به صورت بر خط و حضوری در فعالیت ها، رویدادها و اقدامات مربوطه شرکت می نمایند.
روز جهانی محیط زیست در تاریخ ۱۵ خرداد ماه سال جاری (۵ ژوئن ۲۰۲۳) به میزبانی کشور ساحل عاج و با حمایت کشور هلند با شعار “راه حل ها برای آلودگی پلاستیک” برگزار خواهد شد.
هدف UNEP از برگزاری چنین مراسمی عبارت است از:
- بخشیدن چهره‌ای انسانی به مسائل زیست‌محیطی.
- توانمندسازی مردم برای تبدیل شدن به فعالانی در زمینه توسعه پایدار و متوازن.
- ارتقا این بینش عمومی که جوامع در تغییر دیدگاه‌ها و در خصوص مسئله محیط زیست نقش محوری و اساسی ایفا می‌نمایند.
- ترویج مشارکت با هدف اطمینان از برخورداری همه ملت‌ها از آینده‌ای امن‌تر و سعادتمندانه‌تر.
با این حال اما محیط زیست با چالش های بسیار جدی مواجه شده است، چالش هایی در تعیین شعارهای سالانه بی تاثیر نیست،
در ادامه به برخی از این چالش‌ه اشاره می‌کنیم.
۱. تغییرات اقلیمی:
یکی از بزرگترین چالش‌های محیط زیست، تغییرات اقلیمی است که ناشی از گازهای گلخانه‌ای و افزایش دمای جهانی است. این تغییرات باعث افزایش فراوانی بلایای طبیعی مانند سیل‌ها، خشکسالی‌ها، طوفان‌ها و سونامی‌ها شده و در نهایت به تخریب منابع طبیعی، کاهش تنوع زیستی، کاهش میزان آب و تاثیرات منفی بر روی صحت انسان و حیوانات منجر می‌شود.
۲. آلودگی هوا و آب:
آلودگی هوا و آب، باعث کاهش کیفیت زندگی و سلامت ساکنان زمین می‌شود. آلودگی هوا باعث افزایش بیماری‌های تنفسی، بیماری‌های قلبی و عروقی و بیماری‌های سرطانی می‌شود. همچنین، آلودگی آب می‌تواند باعث بروز بیماری‌های گوارشی و خسارت به حیوانات و گیاهان شود.
۳. انباشت پسماندها:
انباشت پسماندها از جمله چالش‌های شدید محیط زیست است که به دلیل افزایش جمعیت و رشد اقتصادی، به صورت رو به رشد در حال افزایش است. این پسماندها باعث آلودگی هوا، آب و خاک شده و در نهایت به کاهش تنوع زیستی، کاهش کیفیت زندگی و تخریب منابع طبیعی منجر می‌شوند.
۴. کاهش تنوع زیستی:
کاهش تنوع زیستی به دلیل تخریب محیط زیست، تغییرات اقلیمی، آلودگی و استفاده بیش از حد از منابع طبیعی رخ می‌دهد. این کاهش تنوع زیستی باعث از بین رفتن گونه‌های حیاتی، اختلال در زنجیره غذایی و تخریب اکوسیستم‌هاست و در نهایت به کاهش میزان محصولات کشاورزی و بهره‌وری در زمینه صنایع مختلف منجر می‌شود.
۵. تخریب منابع طبیعی:
تخریب منابع طبیعی به دلیل استفاده بیش از حد از منابع طبیعی مانند چوب، آب، خاک و سنگ‌های معدنی رخ می‌دهد. این تخریب منابع باعث کاهش کیفیت زمین، کاهش میزان آب و کاهش تنوع زیستی می‌شود.
۶. نابرابری در دسترسی به منابع طبیعی:
نابرابری در دسترسی به منابع طبیعی در کشورهای مختلف به دلیل تفاوت در سطح توسعه و توزیع درآمد، یک چالش مهم در حوزه محیط زیست است. این نابرابری باعث ناامنی اقتصادی و اجتماعی، اختلافات بین کشورها و تنش‌های اجتماعی نیز می‌شود.
۷. تغییر الگوی مصرف:
تغییر الگوی مصرف به دلیل رشد جمعیت و توسعه اقتصادی، چالش‌های جدی در حوزه محیط زیست ایجاد کرده است. برای مثال، استفاده از خودروهای سواری در حال افزایش است که باعث تولید گازهای گلخانه‌ای بیشتر می‌شود و به صورت غیرمستقیم به تخریب منابع طبیعی منجر می‌شود.
۸. تعارضات منابع طبیعی:
تعارضات منابع از شیوع نظریات مختلف درباره استفاده از منابع طبیعی بین کشورها و نیز در داخل هر کشور می‌شود. برای مثال، استفاده از منابع آب برای کشاورزی، شهرنشینی و صنعت ممکن است باعث تعارضات منابع آب شود و اختلافات بین کشورها و مناطق را افزایش دهد.
۹. ناکارآمدی سیاست‌های محیط زیست:
در بسیاری از کشورها، سیاست‌های محیط زیست ناکارآمد است و توانایی محدودی در مقابله با چالش‌های محیط زیست دارد. عدم توجه به سیاست‌های محیط زیستی می‌تواند به تخریب محیط زیست و کاهش کیفیت زندگی منجر شود.
۱۰. بحران پلاستیک:
بحران پلاستیک نیز به عنوان یکی از چالش‌های مهم محیط زیست مطرح است. تولید و استفاده بیش از حد از محصولات پلاستیکی، باعث تخریب محیط زیست، کاهش تنوع زیستی، آلودگی هوا و آب و اختلاط با زنجیره غذایی می‌شود.
اکنون این سوال مطرح می‌شود که چه راهکارهایی برای مقابله با چالش‌های محیط زیست وجود دارد؟ که در پاسخ می‌توان گفت برای مقابله با چالش‌های محیط زیست، راهکارهای زیادی وجود دارد که برخی از آنها عبارت است از:
۱. کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای:
کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای به دلیل انسانی بودن این تولیدات و تاثیرات منفی آن بر محیط زیست، یکی از راهکارهای اصلی در حوزه محیط زیست است. این راهکار شامل استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند باد، خورشید و زمین گرمایی، بهبود کارایی انرژی در صنایع و ساختمان‌ها، استفاده از حمل و نقل عمومی و خودروهای الکتریکی و استفاده از فناوری‌های پاک و سبز مانند خودروهای الکتریکی و باتری‌های خورشیدی می‌شود.
۲. مدیریت پسماندها:
مدیریت پسماندها شامل کاهش تولید پسماندها، جداسازی و بازیابی مواد قابل بازیافت، بازیافت و جایگزینی مواد شیمیایی خطرناک با مواد قابل بازیافت و تجدیدپذیر است. این راهکار باعث کاهش انباشت پسماندها، کاهش آلودگی هوا، آب و خاک و بهبود کیفیت زیست محیطی می‌شود.
۳. حفاظت از تنوع زیستی:
حفاظت از تنوع زیستی شامل حفاظت از منابع طبیعی، ایجاد مناطق حفاظت شده، حمایت از گونه‌های حیاتی و اخذ اقدامات موثر برای کاهش تخریب اکوسیستم‌ها است. این راهکار باعث بهبود کیفیت زیست محیطی، ایجاد محیط‌های سالم برای حیات وحش، و بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها می‌شود.
۴. مدیریت آب:
مدیریت آب شامل کاهش مصرف آب، افزایش بازیافت آب، استفاده از روش‌های نوین آبیاری و بهره‌برداری از تکنولوژی‌های مرتبط با آب است. این راهکار باعث کاهش تخریب آب و خاک، بهبود کیفیت آب، کاهش هزینه‌های مربوط به تصفیه آب، حفظ تنوع زیستی و بهبود قابلیت دسترسی به آب برای انسان‌ها می‌شود.
۵. تحقیق و توسعه فناوری‌های پایدار:
تحقیق و توسعه فناوری‌های پایدار شامل تحقیق در زمینه انرژی تجدیدپذیر، تکنولوژی‌های مرتبط با حفاظت از محیط زیست، تحقیقات در زمینه مواد قابل بازیافت و ایجاد روش‌های جایگزین برای مواد خطرناک است. این راهکار باعث بهبود کارایی، کاهش هزینه‌ها و حفاظت از محیط زیست می‌شود.
۶. آموزش و ارتقای سطح آگاهی عمومی:
آموزش و ارتقای آگاهی در مورد محیط زیست و روش‌های حفاظت از آن، باعث کاهش تولید پسماندها، کاهش مصرف انرژی، افزایش استفاده از منابع تجدیدپذیر و افزایش همکاری جامعه در محافظت از محیط زیست می‌شود. این راهکار باعث افزایش آگاهی افراد در مورد مسائل محیط زیستی و ایجاد تغییرات مثبت در رفتارهای آنها می‌شود.
در پایان باید گفت، مساله حفظ محیط زیست به عنوان تنها بستر موجود برای حیات انسان و تعداد بی‌شماری از حیوانات، یک مساله حیاتی است و مسئولیت آن بر دوش تمام افراد می‌باشد، هرچند نقش و مسولیت نهادهای مربوطه که به صورت رسمی در این حوزه فعالیت دارند، بسیار خطیر و پر اهمیت است، اما این به آن معنا نیست که بقیه نهادها و افراد در این خصوص هیچ مسئولیتی نداشته باشند.
از سوی دیگر محیط زیست به عنوان یک نعمت خدادادی برای تمام نسل‌های بشر به حساب می‌آید و به صورت امانت در اختیار نسل‌های مختلف بشر قرار می‌گیرد و آنان موظف هستند تا این امانت را به نسل‌های بعدی بسپارند و آنان را از حق طبیعی‌شان محروم نسازند.
