معضل مواد مخدر در افغانستان یکی از پیچیده‌ترین بحران‌های اجتماعی، اقتصادی و امنیتی است که ریشه در دهه‌ها جنگ، فساد ساختاری و سوءاستفاده قدرت‌های داخلی و خارجی دارد. با وجود تلاش‌های اخیر طالبان برای کاهش کشت خشخاش، قاچاق مواد مخدر همچنان به‌عنوان چالشی بزرگ باقی مانده است. این قلم به بررسی عوامل تاریخی ناکامی دولت‌ها در مبارزه با مواد مخدر، نقش زورمندان و قوماندانان در ترویج آن، مناطق اصلی کشت تریاک، و راهکارهای خانواده‌ها برای محافظت از نوجوانان در برابر اعتیاد می‌پردازد.
افغانستان به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده تریاک جهان، دهه‌هاست در چرخه شوم مواد مخدر گرفتار است. این معضل نه‌تنها اقتصاد و امنیت کشور را تهدید می‌کند، بلکه نسل جوان را نیز به نابودی می‌کشاند. با وجود وعده‌های مکرر دولت‌های گذشته و اقدامات اخیر طالبان، هنوز افغانستان نتوانسته از این بحران رهایی یابد. چرا؟ پاسخ در اقتصاد سیاه مواد مخدر، فساد گسترده، و نقش قدرت‌های محلی و بین‌المللی نهفته است.
هیچ دولتی در افغانستان به‌صورت جدی به جنگ با مواد مخدر نرفته است، زیرا این تجارت برای بسیاری از مقامات و گروه‌های مسلح منبع درآمد کلان بوده است. بر اساس گزارش‌ها، در دوران حکومت قبلی (جمهوریت)، برخی مقامات ارشد در قاچاق مواد مخدر دست داشتند و حتی از آن به‌عنوان ابزاری برای تأمین هزینه‌های جنگ استفاده می‌کردند. پول حاصل از مواد مخدر به‌حدی زیاد است که بسیاری ترجیح می‌دهند به جای مبارزه با آن، از آن بهره‌برداری کنند.
در طول چهار دهه جنگ، بسیاری از زورمندان و فرماندهان محلی به کشت و قاچاق مواد مخدر روی آوردند تا هزینه‌های نظامی خود را تأمین کنند. این افراد با ایجاد شبکه‌های مافیایی، کشاورزان فقیر را مجبور به کشت خشخاش می‌کردند و از درآمد آن برای تقویت پایگاه سیاسی و نظامی خود استفاده می‌نمودند. حتی پس از سقوط طالبان در سال ۲۰۰۱، برخی از همین چهره‌ها با حمایت خارجی به قدرت رسیدند و به‌جای مبارزه با مواد مخدر، در آن غرق شدند.
کشت خشخاش عمدتاً در ولایت‌های جنوبی و غربی افغانستان متمرکز است که شامل هلمند (بزرگترین تولیدکننده تریاک در جهان)، قندهار، نیمروز، فراه، بادغیس، ارزگان، زابل می‌شود. این مناطق به دلیل ناامنی، فقر و حاصلخیزی خاک، به‌عنوان قطب‌های اصلی تولید تریاک شناخته می‌شوند.
اما چگونه از فرزندان در برابر اعتیاد محافظت کنیم؟؛ گفت‌وگوی صمیمانه:با نوجوانان در مورد خطرات مواد مخدر صحبت کنید و فضایی امن برای پرسش‌های آنان فراهم کنید.
دوستان و ارتباطات فرزندتان را بشناسید، اما به حریم خصوصی آنان احترام بگذارید. نوجوانانی که در خانواده‌های گرم و حمایتگر بزرگ می‌شوند، کمتر به سمت مواد مخدر گرایش پیدا می کنند. تاب‌آوری، مدیریت استرس و تصمیم‌گیری درست را به فرزندان خود بیاموزید. والدینی که خود از مواد مخدر یا الکل استفاده می‌کنند، ناخواسته فرزندان را به سمت اعتیاد سوق می‌دهند.
معضل مواد مخدر در افغانستان تنها با ممنوعیت کشت خشخاش حل نمی‌شود، بلکه نیازمند یک تحول ساختاری است؛ تا زمانی که قاچاقچیان در پشت پرده قدرت داشته باشند، هیچ ممنوعیتی پایدار نخواهد بود. کشاورزان باید راه‌های درآمدی جایگزین داشته باشند، در غیر این صورت دوباره به کشت خشخاش بازمی‌گردند.
قاچاق مواد مخدر یک مشکل فرامرزی است و نیازمند همکاری کشورهای همسایه و نهادهای جهانی است. جامعه باید از خطرات مواد مخدر آگاه باشد و نوجوانان توانایی “نه گفتن” را یاد بگیرند. طالبان اگر می‌خواهند در مبارزه با مواد مخدر موفق شوند، باید از سیاست‌های صرفاً امنیتی فراتر روند و به ریشه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی این معضل بپردازند. در غیر این صورت، تاریخ تکرار خواهد شد و افغانستان همچنان در دام مواد مخدر باقی خواهد ماند.
رهایی از مواد مخدر ممکن است، اما تنها با اراده جمعی، عدالت اجتماعی و جایگزین‌های واقعی.
نویسنده: م.کهریزنوی
