ادارهٔ اسکان بشر سازمان ملل متحد هشدار داده است که نبود برنامه‌ریزی شهری در افغانستان، همراه با افزایش جابه‌جایی‌های داخلی، می‌تواند زمینه‌ساز گسترش مناطق غیررسمی و حاشیه‌نشینی در شهرها شود. این نهاد تأکید کرده است که اگر در زیرساخت‌های شهری به‌گونهٔ هدفمند سرمایه‌گذاری شود، جمعیت‌های بی‌جاشده می‌توانند نقش سازنده‌ای در توسعهٔ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهرهای میزبان داشته باشند. این اداره پیش‌تر نیز اعلام کرده بود که روند شهرنشینی در افغانستان با سرعتی بالا در حال افزایش است، اما شهرها برای این رشد آماده‌گی لازم را ندارند.
افغانستان در سال‌های اخیر شاهد رشد بی‌سابقهٔ شهرنشینی بوده است؛ پدیده‌ای که ریشه در ناامنی، بی‌ثباتی اقتصادی، خشک‌سالی و کاهش فرصت‌های زندگی در روستاها دارد. اما این روند، به‌جای آنکه زمینه‌ساز توسعه و مدرن‌سازی شهرها شود، به‌دلیل نبود برنامه‌ریزی و مدیریت مؤثر، خود به چالشی بزرگ برای آیندهٔ کشور تبدیل شده است.
امروز، بسیاری از شهرهای افغانستان از جمله کابل، هرات، مزارشریف و جلال‌آباد با گسترش سریع مناطق غیررسمی روبه‌رو هستند. هزاران خانوادهٔ بی‌جاشده در این مناطق در شرایط دشوار زندگی می‌کنند، بدون دسترسی کافی به آب، برق، آموزش، بهداشت و خدمات شهری. این وضعیت نه‌تنها سیمای شهرها را دگرگون کرده، بلکه نابرابری اجتماعی و اقتصادی را نیز افزایش داده است.
یکی از ریشه‌های اساسی این بحران، نبود طرح جامع و برنامه‌ریزان شهری کارآزموده است. در بسیاری از شهرها، مدیریت شهری هنوز ماهیتی اداری دارد و از رویکرد علمی و تخصصی تهی است. نتیجه آن، رشد بی‌قاعدهٔ شهرها، ساخت‌وسازهای بی‌برنامه، و گسترش فقر و حاشیه‌نشینی است.
با این حال، بحران فعلی می‌تواند فرصتی برای بازسازی شهری و توسعهٔ پایدار باشد. اگر دولت و نهادهای همکار بین‌المللی بر ایجاد زیرساخت‌های شهری، مسکن پایدار، و اشتغال‌زایی در محیط‌های شهری تمرکز کنند، می‌توانند از جمعیت‌های بی‌جاشده به‌عنوان نیروی انسانی مؤثر و سازنده بهره ببرند.
مدیریت هوشمند شهرنشینی، نیازمند سرمایه‌گذاری هدفمند، آموزش تخصصی در حوزهٔ شهرسازی، و تقویت نقش شوراها و نهادهای محلی است. در این صورت می‌توان از گسترش حاشیه‌نشینی و بحران‌های اجتماعی آینده جلوگیری کرد.
امروز زمان آن رسیده است که به شهر نه به‌عنوان پناهگاه موقت بحران‌زدگان، بلکه به‌عنوان بستر اصلی بازسازی و رشد افغانستان نگریسته شود. برنامه‌ریزی شهری آگاهانه می‌تواند از دل بحران امروز، فرصت فردا را بسازد.
