نویسنده:م. کهریزنوی
در حالی که جمهوری اسلامی ایران با رویکردی صلح طلبانه و منطقه محور میزبان نشست منطقه ای درباره تحولات افغانستان شده است، طالبان با تصمیمی شتاب زده از حضور در این نشست خود داری کردند. این اقدام نه تنها فرصت گفتوگو با همسایگان و رفع تنشها به ویژه با پاکستان را از طالبان گرفت، بلکه پیام انزوای سیاسی آنان را به منطقه مخابره کرد. حضور نمایندگان چین، روسیه، پاکستان، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان در تهران، گواه اعتماد این کشورها به نقش مثبت و سازنده ایران در حل بحران افغانستان است.
نشست منطقهای تهران درباره افغانستان در حالی برگزار شد که تحولات سیاسی، امنیتی و انسانی این کشور همچنان یکی از نگرانیهای جدی کشورهای همسایه است. ایران با میزبانی این نشست، نه تنها حسن نیت و مسئولیت پذیری خود را نسبت به آینده افغانستان نشان داد، بلکه ثابت کرد ثبات در کابل بهمثابه ثبات در منطقه است. اما طالبان با تصمیمی غیرمدبرانه از حضور در این نشست سر باز زدند؛ تصمیمی که نه از موضع قدرت، بلکه از نوعی انزوا، ناپختگی دیپلماتیک و ترس از گفتوگوی سازنده سرچشمه میگیرد.
جمهوری اسلامی ایران در سالهای اخیر نشان داده است که امنیت و ثبات افغانستان برایش صرفاً یک دغدغه سیاسی نیست، بلکه مسئلهای انسانی و منطقهای است. سخنان سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در افتتاحیه نشست که امنیت، توسعه و رفاه افغانستان را به طور مستقیم مرتبط با منافع همه کشورهای همسایه دانست، نشان از یک نگاه کلان، همدلانه و عقل محور دارد.
ایران، برخلاف برخی قدرتهای فرامنطقهای که بحران افغانستان را ابزاری برای رقابتهای ژئوپلیتیکی میدانند، به دنبال راهکارهای جمعی و منطقهای است؛ تلاشی که از اعتماد شش کشور مهم منطقه یعنی روسیه، چین، پاکستان، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان به تهران حکایت دارد.
نشست تهران با حضور نمایندگان ویژه شش کشور برگزار شد؛ از ضمیر کابلوف نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان تا یو شیائویونگ نماینده چین، محمد صادق نماینده پاکستان و نمایندگان تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان. این سطح از مشارکت، در شرایطی که بسیاری از مجامع بینالمللی دچار شکاف و بیاعتمادیاند، خود دستاوردی بزرگ برای دیپلماسی ایرانی است.
شرکت فعال این کشورها، به ویژه در شرایطی که افغانستان درگیر بحرانهای داخلی و مرزی است، نشان می دهد که منطقه به نقش ایران به عنوان میانجی صادق و قابل اعتماد باور دارد.
وزارت خارجه طالبان با ادعای اینکه «افغانستان از طریق سازمانهای منطقهای روابط فعالی دارد» از حضور در نشست خودداری کرد. این ادعا در حالی مطرح میشود که طی ماههای اخیر، طالبان در مذاکرات متعدد با پاکستان در ترکیه، عربستان و دوحه شرکت کردهاند، اما هیچ یک به نتیجه عملی نرسیده است.
پس از دهها گفتوگوی بیثمر با اسلامآباد، انتظار میرفت طالبان از فرصت نشست تهران، جایی که کشورهای همسایه و قدرتهای تأثیرگذار منطقه گرد آمده بودند برای بیان دیدگاهها، کاستن از تنش با پاکستان، و کسب مشروعیت منطقهای استفاده کنند. اما این فرصت را از دست دادند.
طالبان در واقع با این تصمیم، نه تنها در برابر پاکستان بلکه در برابر همه کشور های شرکت کننده و در برابر منطق گفتوگو و دیپلماسی ایستادند. آنان فراموش کردهاند که قدرت در جهان امروز تنها در قبضه اسلحه و جان فدایی سربازان نیست، بلکه در ظرفیت تعامل و پذیرش گفتوگو نیز تعریف میشود.
ایران در این نشست بهجای نگاه یک جانبه، بر مشارکت جمعی کشورهای منطقه تأکید کرد؛ الگویی که میتواند نقطه عطفی در دیپلماسی منطقهای باشد. این در حالی است که بسیاری از نشستهای بینالمللی درباره افغانستان، معمولاً با حضور قدرتهای غربی و بدون حضور کشورهای همسایه برگزار میشود و همین امر، مانع شکل گیری راه حلهای واقع بینانه شده است.
تهران اما مسیر دیگری را برگزیده است: حل بحران افغانستان به دست ملتها و دولتهای منطقه. این همان نگرشی است که اگر طالبان به جای انزوا، درک درستی از آن میداشتند، امروز میتوانستند بهجای متهم شدن به انزوا، بهعنوان شریک گفتوگو در مسیر صلح شناخته شوند.
سخنان اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران درباره «کوشش برای کاهش تنش میان کشورهای منطقه» و تأکید بر «اهمیت ثبات در محیط همسایگی» بار دیگر نشان داد که ایران به دنبال آرامش، نه نفوذ؛ به دنبال همگرایی، نه رقابت است.
ایران، برخلاف بسیاری از بازیگران دیگر، از موضع صلح و خرد سخن میگوید و بارها اعلام کرده است که آرامش افغانستان، آرامش ایران است. این نگاه انسانی و اخلاقی، از یک فلسفه سیاسی خرد گرایانه و دموکراتیک سرچشمه میگیرد که طالبان میتوانستند با مشارکت در این نشست، از آن بهرهمند شوند.
طالبان با غیبت از نشست منطقهای تهران، یک بار دیگر نشان دادند که هنوز به بلوغ دیپلماتیک و درک منافع بلندمدت ملی نرسیدهاند. آنان فرصت حضور در جمعی از قدرتهای منطقهای را که میتوانست مسیر تازهای برای گفتوگو، اعتماد سازی و صلح بگشاید، نادیده گرفتند.
در مقابل، ایران با میزبانی موفق این نشست، توانست بار دیگر نقش سازنده، صلحطلب و مسئولانه خود در معادلات منطقهای را به نمایش بگذارد.
حضور پررنگ کشورهای بزرگ منطقه در تهران، پیامی روشن دارد:
جهان منطقهای، ایران را شریک قابل اعتماد برای ثبات میداند. طالبان اگر میخواهند از انزوای سیاسی رهایی یابند، باید بهجای پنهان شدن پشت شعارهای پوچ، به میدان گفتوگو بازگردند؛ گفتوگویی که نه نشانه ضعف، بلکه جلوهای از خرد، سیاست و آینده نگری است.
