در روز جهانی محیط زیست، نه تنها باید قدردان این نعمت خدادادی باشیم، بلکه باید با نگاهی نقادانه، عدالت‌خواه و اخلاق‌مدار به عوامل تخریب آن بنگریم. صاحب قلم، ضمن محکوم کردن کشورهایی که بیشترین نقش را در نابودی محیط زیست جهانی داشته‌اند، بر مسئولیت انسانی و جهانی مردم افغانستان و دیگر ملت‌ها در حفاظت از محیط زیست تاکید می کند.
محیط زیست، گهواره حیات و بستر رشد همه موجودات زنده است. این زمین، نه تنها محل سکونت ماست، بلکه روح طبیعت در رگ‌هایش جاری‌ست. اما آنچه امروز شاهدش هستیم، فریادی‌ست از اعماق درختان قطع‌شده، رودهای خشک‌شده، آسمان‌های دودآلود و جانورانی که یا منقرض شده‌اند یا در آستانه نابودی‌اند. روز جهانی محیط زیست، زنگ هشداری‌ست برای بیداری، نه تنها برای دوست‌داران طبیعت، بلکه برای همه آنان که در ساختار قدرت، سیاست، صنعت و رسانه نقشی دارند.
کشورهایی چون چین، هند، ایالات متحده امریکا و شماری از کشورهای اروپایی، با گسترش افسارگسیخته کارخانه‌ها و صنایع بزرگ خود، به شکل مستقیم عامل تخریب محیط زیست جهانی بوده‌اند. تولید گازهای گلخانه‌ای، آلودگی اقیانوس‌ها، انقراض گونه‌ها، و استفاده بی‌رویه از منابع طبیعی، میراث به‌جا مانده از این کشورهاست. چگونه می‌توان از عدالت و توسعه پایدار سخن گفت، وقتی معدود کشورهایی برای سود اقتصادی خود، هستی دیگران را نابود می‌کنند؟
حدود 100 کشور در فعالیت‌های مربوط به روز جهانی محیط زیست شرکت می‌کنند و هرساله کشوری میزبان می‌شود. ای‌کاش امسال افغانستان به عنوان میزبان این نشست انتخاب می‌شد. کشوری که نه تنها با چالش‌های زیست‌محیطی زیادی مواجه است، بلکه همواره قربانی خاموش جنگ، تجاوز، آلودگی و غفلت بوده. میزبانی از چنین رویدادی، می‌توانست آغازی باشد برای نجات باقی‌مانده سبزی‌ها، کوه‌ها، رودها و نفس‌های آخر زمین در این جغرافیای کهن.
جنگ‌ها در افغانستان تنها جان انسان‌ها را نگرفتند، بلکه درختان، زمین‌های زراعتی، منابع آبی و کوه‌ها را نیز نابود کردند. متجاوزان خارجی با بی‌توجهی به محیط زیست، و رهبران سیاسی ناتوان و بی‌تعهد، با بی‌برنامگی و فساد، باعث ویرانی گسترده شدند. درختان را قطع کردند، زمین‌ها را به مین و مواد منفجره آلوده کردند، و آسمان را به رنگ دود درآوردند. سکوت در برابر این فجایع، خیانتی مضاعف به نسل‌های آینده است.
یکی از فاجعه‌بارترین میراث‌های جنگ‌های تحمیلی در افغانستان، میلیون‌ها مین زمینی‌ست که در جای‌جای این سرزمین مدفون شده‌اند؛ بدون آنکه نشانی داشته باشند، بی‌صدا و بی‌رحم منتظر قربانی بعدی. از دوران تجاوز شوروی سابق گرفته تا سال‌های جنگ داخلی و گروه‌های جهادی، و سپس حضور نیروهای امریکایی و ناتو، مین‌گذاری‌های وسیعی در خاک افغانستان انجام شد.
این مین‌ها تنها جان انسان‌ها را تهدید نمی‌کنند، بلکه هر جنبنده‌ای را در آغوش مرگ می‌کشند؛ از کودکانی که در دشت‌ها بازی می‌کنند، تا چوپان‌هایی که گوسفندان‌شان را به چرا می‌برند، و حتا حیوانات وحشی و پرندگان و زیست‌بوم‌هایی که نسل‌ها باید برای ترمیم‌شان صبر کرد.
مین‌گذاری نه تنها نقض حقوق بشر است، بلکه یک جنایت آشکار علیه محیط زیست نیز محسوب می‌شود. این ابزارهای مرگ، مانع رشد طبیعی گیاهان می‌شوند، منابع آبی را آلوده می‌سازند، و چرخه طبیعی اکولوژی را مختل می‌کنند. زمین افغانستان زخمی‌ست، زخم‌هایی پنهان زیر خاک که هنوز هم جان می‌گیرند. هیچ‌کس، هیچ موجودی، از این میراث شوم در امان نمانده است. و این‌گونه، دشمنی انسان با زمین، نه تنها درختان را می‌سوزاند، بلکه خاک را نیز به مرگ می‌کشاند.
سهم مردم افغانستان از این کره خاکی، محیطی‌ست که در سال‌های اخیر نه تنها از سوی طبیعت زخم خورده، بلکه قربانی جهل، بی‌برنامه‌گی و فساد نیز شده. آلودگی هوا در شهرهای بزرگ، کمبود شدید منابع آب، تخریب جنگل‌ها و چراگاه‌ها، همه نشانه‌هایی از غفلت بزرگ ماست. کدام فریاد باید زمین را از این خفگی نجات دهد؟
دعوت به بیداری جهانی؛ ما مردم جهان باید بدانیم: اگر زمین بمیرد، هیچ‌کدام از ما زنده نمی‌مانیم. سرسبزی محیط زیست به معنای سلامت جسم و روان ماست. طبیعت سالم یعنی هوای پاک، غذای سالم، آرامش روانی، تعادل اکولوژیکی، گردش اقتصادی طبیعی و کاهش بیماری‌ها. تخریب محیط زیست، آغاز نابودی تمدن‌هاست، همان‌طور که تاریخ بارها نشان داده است.
امروز، بیش از همیشه نیاز داریم که صادقانه در آینه رفتارهای خود نگاه کنیم. باید نه تنها صنایع مخرب و دولت‌های فاسد را محکوم کنیم، بلکه خود را نیز مسئول بدانیم. روز جهانی محیط زیست فرصتی است برای احیا، برای بازگشت به خویشتن طبیعی، برای بخشیدن جان دوباره به زمین.
آرزو داریم که همه باشندگان این کره خاکی، از انسان گرفته تا حیوان، پرنده، حشره و آب‌زیستان، در دنیایی سرسبز، امن، سالم و زیبا زندگی کنند. بیایید دستان‌مان را به دستان یکدیگر بدهیم تا زمین، دوباره نفس بکشد!
نویسنده: ز. نظری
