در شرایطی که امت اسلامی درگیر بحرانهای متعددی از جمله نسلکشی در فلسطین، ناپایداری در افغانستان و تفرقهافکنیهای فرقهای است، موسم حج و عید قربان فرصتی بیبدیل برای احیای روح وحدت، بیداری اسلامی و بازخوانی پیامهای جهانی اسلام است. حج نهتنها آئینی عبادی، بلکه میدان تجلی قدرت امت، برادری دینی و اعلام انزجار از ظلم و استکبار است.
فریضه حج، از بزرگ ترین مناسک عبادی اسلام، هر ساله میلیونها مسلمان را از اقوام، مذاهب و سرزمینهای مختلف گرد هم میآورد. حج، علاوه بر بعد عبادی، ابعاد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی عظیمی دارد که متأسفانه اغلب مغفول ماندهاند یا در سایه تفاسیر سطحی، کمرنگ شدهاند. در دنیای امروز، که مسلمانان با تهدیدهای مشترک چون استکبار، اشغالگری، فقر، نابرابری و تفرقه داخلی مواجهاند، حج میتواند به عنوان بستر وحدت، بیداری و همبستگی اسلامی نقشی کلیدی ایفا کند.
در حالیکه مسلمانان جهان برای ادای فریضه حج گرد هم میآیند، نسلکشی وحشیانه مردم مظلوم فلسطین در نوار غزه و کرانه باختری همچنان ادامه دارد. سکوت بسیاری از دولتهای اسلامی و بیعملی سازمانهای بینالمللی در برابر این جنایتها، نماد آشکار شکست وجدان انسانی در برابر منافع سیاسی است. حج، با احیای روح استکبارستیزی، میتواند به مسلمانان یادآور شود که فریضه “تبرّی از مشرکان” تنها شعار نیست، بلکه یک مسئولیت تاریخی است.
در افغانستان، پس از دههها جنگ، اشغال، سقوط دولت و تسلط طالبان، همچنان چالشهای عظیم سیاسی، اقتصادی و اجتماعی پابرجاست. یکی از کلیدیترین نیازهای کشور، وحدت ملی است. تجربه نشان داده است که وحدت بین اقوام، مذاهب و اقشار مختلف، یگانه راه گذار از بحرانهای فعلی است. با این حال، جریانهای افراطی و بازیگران خارجی، پیوسته تلاش کردهاند با دامنزدن به شکافهای مذهبی، از جمله اختلافافکنی بین شیعه و سنی، بر آتش تفرقه بدمند و امنیت و پیشرفت افغانستان را به گروگان بگیرند.
یکی از عوامل اصلی تفرقه، دشمنی و عقبماندگی در جهان اسلام، گروههای افراطی و تکفیریاند که نهتنها نماینده اسلام واقعی نیستند، بلکه ابزار دست قدرتهای استکباری برای تخریب چهره اسلام و ضربه زدن به انسجام امتاند. این گروهها با سوءاستفاده از جهل و فقر، بذر خشونت، بدبینی و دشمنی را در دل مسلمانان میکارند. علما و نخبگان دینی باید با شجاعت، باطل بودن این تفاسیر انحرافی را برای مردم تبیین کنند.
در مناسک حج، میلیونها حاجی از مذاهب مختلف اسلامی، در فضایی برادرانه، بدون مرزهای سیاسی و قومیتی گرد هم میآیند. این هم زیستی، نماد عملی وحدت اسلامی است. برای مسلمانان افغانستان، که گرفتار اختلافات درونی و فشارهای بیرونیاند، این همزیستی میتواند الهامبخش باشد. به شرط آنکه فلسفه اجتماعی و سیاسی حج توسط علما، رسانهها و روشنفکران به درستی تبیین شود.
امروز، حج بیش از هر زمان دیگر نیازمند بازگشت به «روح ابراهیمی» خویش است. روحی که در آن، اسماعیلها را در راه حق قربانی میکنند، نه در آتش نفاق و افراطگرایی. در عصری که مسلمانان به جای اتحاد، سرگرم تکفیر و تخریب یکدیگر شدهاند؛ در زمانی که کودکان فلسطینی در آتش بمبهای صهیونیستی میسوزند؛ و در دورانی که افغانستان از درون میسوزد و از بیرون به آن میتازند، باید حج را به عنوان یک ظرفیت الهی، تمدنی و سیاسی احیا کرد.
تلاش برای بازتعریف حج نه فقط به عنوان مناسک، بلکه به عنوان مکتب، باید در دستور کار نخبگان و علما قرار گیرد. حج میتواند مبدأ تحول باشد، اگر از آن تنها عبور نکنیم، بلکه آن را بفهمیم، تبیین کنیم، و از آن برای ترسیم آیندهای عادلانه، آزاد و متحد برای امت اسلام بهره گیریم.
نویسنده: م. کهریزنوی
