بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان، نه تنها تحولات سیاسی و اجتماعی گسترده‌ای را به همراه آورده، بلکه منازعات تاریخی میان کوچی‌ها و ده‌نشینان را نیز احیا کرده است. این منازعات که در دوران جمهوریت تا حد زیادی کنترل می‌شد، اکنون با شدت و حدت بیشتری در مناطق مرکزی کشور بروز می‌یابد.
ولایات میدان وردک، بامیان، غزنی و دایکندی که عمدتاً مسکن اقوام شیعه و هزاره است، طی چهار سال گذشته در معرض تهدیدات فزاینده کوچی‌ها قرار گرفته‌اند.
این تهدیدات که در فصول بهار و تابستان اوج می‌گیرد، از تعرض به مزارع و املاک تا حملات مستقیم به جان ساکنان محلی گسترش یافته است. مردم در این مدت شاهد تکرار مداوم این منازعات بوده که گاه به قربانی گرفتن ده‌نشینان انجامیده است.
قتل وحشیانه محمدزمان احمدی، ساکن دره «خولتو» در ولسوالی مرکز بهسود، نمونه‌ای تازه و تکان‌دهنده از این بحران است. به گفته نزدیکان محمدزمان، او که برای انجام معامله با کوچی‌ها در محل حضور یافته بود، به شیوه‌ای بی‌رحمانه کشته شد؛ دست‌ها و پاهایش شکسته و گوش‌هایش بریده شد. این واقعه نشان‌دهنده عمق بحران و تبدیل منازعات اقتصادی به خشونت خونین است.
حکومت طالبان هرچند کمیسیونی برای حل منازعات تشکیل داده، اما اقدامات انجام شده تاکنون کارآمدی لازم را نشان نداده است. این ناکارآمدی در حالی رخ می‌دهد که کوچی‌ها ظاهراً از حمایت ضمنی حاکمیت برخوردار بوده و دست آن‌ها برای تعرض و ادعا باز گذاشته شده است. الگوی کنونی منازعات تنها در دو دوره حاکمیت طالبان مشاهده شده و در بیست سال جمهوریت چنین وضعیتی وجود نداشت.
ساکنان محلی بارها از حاکمیت خواسته‌اند که از جان و مال آن‌ها محافظت کند، اما این درخواست‌ها تاکنون پاسخ شایسته‌ای نیافته است. شواهد موجود نشان می‌دهد که حکومت فعلی در منازعات میان کوچی‌ها و ده‌نشینان، جانبداری آشکاری از کوچی‌ها کرده و این امر موجب تشدید نگرانی‌های اقوام و اقلیت‌ها شده است.
این وضعیت نه تنها امنیت جانی و مالی ده‌نشینان را به مخاطره انداخته، بلکه پیوند اجتماعی و همبستگی ملی را نیز تهدید می‌کند. حل این بحران مستلزم اراده سیاسی جدی و اعمال عدالت بی‌طرفانه است. حاکمیت باید از منطق قومی فاصله گرفته و بر اساس اصول عدالت و قانون عمل کند.
مردم ده‌نشین انتظار دارند که حکومت طالبان مسئولیت حفاظت از جان و مال آن‌ها را بر عهده گرفته و از رویه‌ای عادلانه در قبال همه شهروندان پیروی کند. بدون چنین رویکردی، این منازعات نه تنها ادامه خواهد یافت، بلکه به بحران‌های گسترده‌تری نیز منجر خواهد شد.
محمد امین عباسی/خبرگزاری معمار
