روابط تجاری ایران و افغانستان همواره به عنوان یکی از موضوعات کلیدی در سیاست‌های اقتصادی و منطقه‌ای ایران مطرح بوده است. بر اساس اظهارات علیرضا خامه‌زر، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان جنوبی، صادرات ایران به افغانستان جایگاه ویژه‌ای در میان شرکای اقتصادی ایران داشته و حجم این صادرات در سال‌های گذشته بین دو تا سه میلیارد دالر بوده است. این رقم نشان‌دهنده اهمیت بالای افغانستان به عنوان یکی از اصلی‌ترین بازارهای صادراتی ایران می‌باشد.
یکی از عوامل کلیدی در این تجارت گسترده، مرزهای مشترک دو کشور است. به‌طور خاص، مرز ماهیرود در سربیشه به دلیل داشتن 331 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان، نقشی اساسی در این تبادلات ایفا می‌کند. هرچند از چهار مرز و بازارچه مرزی خراسان جنوبی، تنها مرز ماهیرود فعال است، اما ایران خواستار بازگشایی دیگر بازارچه‌ها از سوی افغانستان برای توسعه بیشتر تجارت دو کشور است.
از سوی دیگر، همکاری‌های ریلی بین دو کشور نیز به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های مهم برای گسترش تجارت مطرح شده است. گفتگوهای میان مقامات ایران و افغانستان برای تقویت خط‌آهن و ایجاد تسهیلات بیشتر در این زمینه، نشان‌دهنده عزم جدی دو کشور برای کاهش هزینه‌های ترانزیت و افزایش سرعت حمل‌ونقل کالا است. به گفته جبار علی ذاکری، مدیرعامل راه‌آهن ایران، تکمیل محور ریلی هرات یکی از مهم‌ترین پروژه‌هایی است که می‌تواند ترانزیت بین ایران و افغانستان را بهبود بخشد و نقش ایران را به عنوان یک «هاب» منطقه‌ای تقویت کند.
در این میان، منطقه آزاد تجاری دوغارون به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین گذرگاه‌های تجاری رسمی کشور، نقش بی‌بدیلی در ارتقای روابط اقتصادی ایران و افغانستان ایفا می‌کند. محمدرضا مودودی، مدیرعامل منطقه آزاد دوغارون، با اشاره به برنامه‌های توسعه زیرساخت‌های تجاری و گردشگری، از ساخت هتل‌ها و امکانات رفاهی برای زائران و مسافران خبر داد. وی تأکید کرد که تمرکز اصلی این منطقه بر بازار افغانستان بوده و هدف آن جذب سرمایه‌گذاران افغان و دیگر کشورها برای تنوع‌بخشی به مراودات تجاری است.
این حجم از روابط تجاری تأثیرات مثبت بسیاری بر اقتصاد هر دو کشور دارد. برای ایران، صادرات به افغانستان به منزله حفظ تراز تجاری مثبت و تقویت جایگاه اقتصادی در منطقه است. همچنین، افزایش همکاری‌های تجاری موجب اشتغال‌زایی، توسعه زیرساخت‌ها و رونق مناطق مرزی مانند خراسان جنوبی می‌شود. برای افغانستان نیز، این تعاملات فرصتی برای دسترسی به کالاهای باکیفیت و توسعه زیرساخت‌های داخلی از طریق همکاری با ایران فراهم می‌کند. واردات محصولات مرغوب کشاورزی از افغانستان نیز می‌تواند به صیانت از منابع آبی ایران کمک کرده و تراز تجاری را متعادل‌تر سازد.
بنابراین، باتوجه به ظرفیت‌ها و فرصت‌های بین دو همسایه، توسعه روابط تجاری و اقتصادی بین ایران و افغانستان نه تنها به نفع دو کشور است، بلکه به تقویت ثبات و رفاه در منطقه نیز کمک شایانی خواهد کرد.
