مکانیسم ماشه به زبان ساده
مکانیسم ماشه یکی از بندهای توافق هسته‌ای برجام است که به غرب اجازه می‌دهد در صورت ادعای نقض تعهدات از سوی ایران، تحریم‌های شورای امنیت را بازگرداند. به زبان ساده، این سازوکار مانند یک دکمه اضطراری عمل می‌کند که با فشرده شدن آن، همه تحریم‌های لغو‌شده بدون نیاز به رأی‌گیری دوباره فعال می‌شوند. ایران معتقد است که این روند ناعادلانه است، زیرا در حالی که غرب بارها تعهدات خود را نقض کرده، تنها ایران متهم به تخلف می‌شود.
مکانیسم ماشه شورای امنیت
در چارچوب شورای امنیت سازمان ملل، مکانیسم ماشه به گونه‌ای طراحی شده که حتی با مخالفت کشورهایی مثل روسیه و چین، بازگشت تحریم‌ها قابل جلوگیری نیست. این موضوع نشان می‌دهد که این سازوکار ابزاری سیاسی در خدمت قدرت‌های غربی است و نه یک ابزار بی‌طرفانه حقوقی. ایران بارها اعلام کرده که همواره به گزارش‌های آژانس انرژی اتمی پایبند بوده، اما این شورا با استانداردهای دوگانه در برابر ایران رفتار کرده است.
قطعنامه 2231 و مکانیسم ماشه
قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در سال ۲۰۱۵ به تصویب رسید و برجام را تأیید کرد. این قطعنامه در کنار لغو تحریم‌ها، مکانیسم ماشه را نیز به عنوان یک “حفاظ” در خود جای داد. هرچند ایران تا پیش از خروج آمریکا از برجام به تمام تعهدات عمل کرده بود، اما غرب از این بند به عنوان ابزاری برای فشار سیاسی استفاده کرد. با نزدیک شدن به تاریخ انقضای این قطعنامه در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵، تلاش‌های برخی کشورهای اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه نشان‌دهنده نگرانی آنها از قدرت‌گیری ایران است.
مکانیسم ماشه کی فعال می‌شود؟ مهلت مکانیسم ماشه
مکانیسم ماشه زمانی فعال می‌شود که یکی از اعضای توافق برجام ایران را به نقض اساسی تعهدات متهم کند. پس از این ادعا، یک مهلت مکانیسم ماشه به مدت ۳۰ روز آغاز می‌شود. در این بازه، شورای امنیت باید درباره ادامه لغو تحریم‌ها تصمیم بگیرد. اما اگر این تصمیم گرفته نشود، تحریم‌ها به طور خودکار بازمی‌گردند.
- زمان فعال شدن مکانیسم ماشه: بلافاصله پس از ارجاع موضوع به شورای امنیت، روند ۳۰ روزه شروع می‌شود.
- فعال سازی مکانیسم ماشه: هر عضو توافق می‌تواند درخواست آن را ثبت کند. تلاش آمریکا در سال ۲۰۲۰ به دلیل خروج از برجام ناموفق بود.
اگر مکانیسم ماشه فعال شود چه می‌شود؟
در صورت فعال‌سازی، تمام تحریم‌های قبلی شورای امنیت علیه ایران بازمی‌گردند؛ از جمله:
- تحریم‌های هسته‌ای (ممنوعیت غنی‌سازی و بازفرآوری سوخت)
- محدودیت‌های تسلیحاتی و موشکی
- تحریم‌های مالی و بانکی
با این حال، ایران بارها تأکید کرده است که چنین اقداماتی نه تنها غیرقانونی است، بلکه فرصتی برای تقویت اقتصاد مقاومتی، همکاری بیشتر با کشورهای شرقی مانند روسیه و چین و کاهش وابستگی به غرب خواهد بود.
از دیدگاه ایران، این فعال‌سازی غیرقانونی است زیرا غرب خودش برجام را نابود کرده، و می‌تواند به انزوای بیشتر غرب منجر شود. ایران تهدید کرده که ممکن است از NPT خارج شود یا برنامه هسته‌ای خود را گسترش دهد، که حق قانونی‌اش است در برابر زورگویی.
جدول مقایسه قبل و بعد از فعال‌سازی مکانیسم ماشه
| جنبه | قبل از ماشه (برجام) | بعد از ماشه (بازگشت تحریم‌ها) |
|---|---|---|
| تحریم‌های هسته‌ای | لغو شده، غنی‌سازی مجاز | ممنوعیت غنی‌سازی |
| تحریم‌های تسلیحاتی | لغو تا ۲۰۲۰ | ممنوعیت کامل |
| تحریم‌های موشکی | محدودیت تا ۲۰۲۳ | ممنوعیت آزمایش |
| تحریم‌های مالی | دسترسی به سوئیفت | انسداد بانکی |
| پیامد اقتصادی | رشد اقتصادی ایران | فشار، اما تقویت اقتصاد داخلی |
| پیامد سیاسی | دیپلماسی باز | انزوای غرب، اتحاد ایران با شرق |
استانداردهای دوگانه غرب
مکانیسم ماشه، برخلاف آنچه ادعا می‌شود، یک ابزار حقوقی بی‌طرف نیست، بلکه ابزار فشار سیاسی غرب علیه ایران است. تجربه خروج آمریکا از برجام نشان داد که ایران قربانی نقض تعهدات غرب است، نه متهم. فعال‌سازی احتمالی این مکانیسم می‌تواند تحریم‌ها را بازگرداند، اما در عوض اعتبار دیپلماسی غرب را زیر سؤال خواهد برد. ایران با تکیه بر حقوق بین‌الملل، اقتصاد مقاومتی و اتحاد با شرق می‌تواند این فشارها را به فرصتی برای استقلال بیشتر تبدیل کند. تاریخ نشان می‌دهد که غرب، علی‌رغم نقض‌های خود (مانند عدم لغو تحریم‌ها توسط اروپا پس از خروج آمریکا)، همیشه ایران را متهم می‌کند. گزارش‌های آژانس انرژی اتمی اغلب تأیید می‌کنند که ایران تا پیش از نقض غرب، پایبند بوده است. تلاش‌های ۲۰۲۰ آمریکا برای ماشه شکست خورد زیرا حتی متحدان غربی آن را غیرقانونی دانستند. اکنون، با تهدیدات اروپا در ۲۰۲۵، ایران می‌تواند با مذاکرات مستقیم با روسیه و چین، که مخالف ماشه هستند، موقعیت خود را تقویت کند. این مکانیسم، که تا ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ معتبر است، فرصتی برای ایران است تا جهان را از ناعادلانه بودن آن آگاه کند.
پیشنهادات برای ایران
ایران باید دیپلماسی فعال را ادامه دهد، گزارش‌های آژانس را برجسته کند، و اقتصاد خود را بر پایه تولید داخلی بنا کند. اتحاد با BRICS می‌تواند جایگزین مناسبی برای وابستگی به غرب باشد. در نهایت، ماشه نمی‌تواند جلوی پیشرفت ایران را بگیرد، زیرا ملت ایران همیشه در برابر فشارها مقاوم بوده است.
