ظریف کریمی، رییس نهاد نی (حمایت‌کننده رسانه‌های آزاد در افغانستان) می‌گوید که در دو سال اخیر کار رسانه‌ای و همچنان دسترسی به اطلاعات در کشور محدود شده است. در گذشته در افغانستان بیش از ۵۳۰ رسانه فعال بود، ولی در دو سال گذشته تقریباً نیمی از این تعداد به دلایل وضع محدودیت‌ها و همچنان مشکلات اقتصادی فعالیت‌شان را متوقف کردند.
خبرگزاری معمار: وضعیت رسانه‌ها در شرایط کنونی چطور است؟
کریمی: در دو سال گذشته وضعیت آزادی بیان، دسترسی به اطلاعات، کار رسانه‌ای و حضور خبرنگاران در افغانستان شدیداً محدود شده است، تا جایی که ما شاهد کاهش کمیت و کیفیت کار رسانه‌ها بودیم. در گذشته بیش از ۵۳۰ رسانه در افغانستان فعال بود که در دو سال اخیر تقریبا ۲۶۵ رسانه به دلایل وضع محدودیت‌ها و مشکلات اقتصادی فعالیت‌شان را متوقف کردند. با بسته شدن این رسانه‌ها قشر بزرگی از خبرنگاران مخصوصاً خبرنگاران زن بیکار شدند. ما شاهد هستیم که در حدود ۷۰ فیصد از خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای وظایف‌شان را از دست دادند که با مشکلات جدی اقتصادی مواجه هستند. با وضعیت موجود آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات و حق انتقاد به صورت جدی آسیب دیده است. در سال ۲۰۲۰ بر اساس تحقیق «نی» حدود ۵۷ درصد از خبرنگاران باورمند به تمثیل آزادی بیان و حق دسترسی به اطلاعات بودند، اما تحقیقی که به تازه‌گی از سوی نی انجام شده است نشان می‌دهد که آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات ۳۲ درصد افزایش محدودیت‌ها را تجربه می‌کنند و همچنان ۸۹ درصد از خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای باورمند هستند که آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات به صورت سیستماتیک اعمال می‌شود. این وضعیت باعث شده که خبرنگاران انگیزه و توان کار مسلکی را نداشته باشند و بالاخره به خودسانسوری و محدود کردن نشرات خود اقدام می‌کنند.
خبرگزاری معمار: در مورد مصونیت خبرنگاران وضعیت چگونه است؟
کریمی: متاسفانه در سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ شاهد شدیدترین خشونت‌ها و فشارها از سوی گروه‌های مسلح غیرمسئول بر خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای بودیم که در آن دو سال ۳۰ خبرنگار و کارمند رسانه‌ای جان‌شان را از دست دادند. در دو سال پسین ما کمتر شاهد بودیم که خبرنگاران جان‌شان را از دست داده باشند اما از طرف دیگر تهدید امنیتی وعدم مصونیت جانی و روانی باعث شده است که ما نسبت به سال‌های گذشته ترس و وحشت داشته باشیم، به خاطر اینکه در گذشته حداقل مبنای کار خبرنگاری این بود که نهادهای مسئول در قسمت رسیدگی به شکایات و مشکلات خبرنگاران اقدام می‌کردند، ولی در شرایط کنونی نهادهای خصوصی و نهادهای حکومتی به مشکلات کار خبرنگاری توجه ندارند. در دو ماه گذشته ما شاهد بازداشت ۲۰ خبرنگار در کشور بودیم که این نشان می‌دهدعدم مصونیت جانی و کار خبرنگاری در افغانستان به صورت بی‌پیشینه افزایش یافته است.
خبرگزاری معمار: همان طوری که گفته شد در دو سال اخیر ده‌ها رسانه بسته شده و خبرنگاران زیادی بیکار شدند، به نظر شما دلیل متوقف شدن این رسانه‌ها چه بوده است؟
کریمی: در ۲۰ سال گذشته رسانه‌های که در کشور ایجاد می‌شد با چهار رویکرد فعالیت می‌کردند. اول رسانه‌های ملی بودند که مثل تلویزیون ملی که فعلاً رنگ و بوی حکومتی گرفته است. دوم رسانه‌های حکومتی مثل تلویزیون مجلس نمایندگان، تلویزیون معارف و دیگر رسانه‌ها بودند که فعالیت‌شان کماکان دیده می‌شود. سوم رسانه‌های حزبی بودند که بر اساس حمایت احزاب و سیاسیون فعالیت می‌کردند، متاسفانه ۷۵ درصد رسانه‌های حزبی در کشور بسته شدند. چهارم رسانه‌های خصوصی و مستقل بودند که آنها بر اساس پروژه و دونرهای داخلی و خارجی و بخش تبلیغاتی فعال بودند. بیشتر رسانه‌های که در این کتگوری متوقف شده بر اساس مشکلات اقتصادی و محدودیت‌ها بوده است. رسانه‌های که محتوا نشراتی‌تان بر اساس نظام حاکم نبودند و بیشتر در بخش هنر، ورزش ، فرهنگ و موسیقی فعالیت می‌کردند به صورت ۱۰۰ درصدی بسته شدند.
خبرگزاری معمار: امارت اسلامی چندین دستورالعمل برای رسانه وضع کردند که رسانه‌ها ملزم به رعایت آن هستند، این دستورالعمل‌ها چقدر کار رسانه‌ای را در کشور با مشکل مواجه کرده است؟
کریمی: ما در ۲۰ سال گذشته رسانه‌های افغانستان را بر اساس پایه‌های حقوقی استوار داشتیم، مثلاً قانون رسانه‌ها، قانون دسترسی به اطلاعات، مقرره طرح تاسیس رسانه‌های آزاد و قانون اساسی وجود داشت، ولی با روی کار آمدن نظام‌حاکم این قوانین ملغی شد و بعد از مدتی گفته شد که قانون رسانه‌های همگانی نافذ است. نبود قانون و نبود منابع حقوقی برای خبرنگاران باعث می‌شود که هر اداره به صورت جداگانه پالیسی و نظریات متفاوت را برای رسانه‌ها در نظر بگیرد، مثلاً وزارت اطلاعات و فرهنگ یک اصول را برای رسانه فرستاده، استخبارات یک اصول و دستورالعمل دیگر فرستاده و وزارت امر به معروف یک اصول دیگر را فرستاده است که باعث شده ما در خلای حقوقی و اطلاعاتی قرار بگیریم.
خبرگزاری معمار: با حاکمیت نظام فعلی ده‌ها خبرنگار زن بیکار شدند و رسانه‌ها نیز برای استخدام خبرنگار زن با ملاحظه رفتار می‌کنند. رویکرد و پالیسی نهاد نی برای بهبود وضعیت خبرنگاران زن چیست؟
کریمی: در نظرسنجی که نی در سال ۲۰۲۲ انجام داد، نشان می‌دهد که ۹۳ درصد خبرنگاران زن بیکار شدند و فعلاً در ۲۱ ولایت کشور هیچ خبرنگار زن کار نمی‌کنند و در ولایات دیگر که خبرنگار زن کار می‌کند در شرایط بسیار سخت اقتصادی و چالش‌های کاری قرار دارند. محدودیت‌هایی که از سوی حکومت، مسئولان و رسانه‌ها برای خبرنگاران زن وضع می‌شود شرایط کاری را برای‌شان سخت کرده است. نهاد نی در سال ۲۰۲۲ برای ۱۲۰ خبرنگار زن کمک اقتصادی کرد، در کنار آن نی توانسته شماری از خبرنگاران زن را برای کار به رسانه‌ها معرفی کند. در شرایط کنونی همین قدر برنامه حمایتی را داشتیم ولی این بسنده نیست. در حال حاضر حدود ۲ هزار خبرنگار زن بیکار هستند و ما تلاش داریم زمینه کاری برای‌شان ایجاد و مشکلات را حل کنیم.
خبرگزاری معمار: کمیسیون تخطی رسانه‌ها چقدر موثر بوده، آیا اعضای این کمیسیون مورد قبول خبرنگاران و نهادهای خبرنگاری هستند؟
کریمی: در اوایل تحولات وقتی که کمیسیون‌های رسانه‌ای ملغی شد، ما با وزارت اطلاعات و فرهنگ دیدار داشتیم و خواهان آن بودیم که کمیسیون تخطی رسانه‌ای ایجاد شود، کمیسیون حل اختلافات کاری ایجاد شود، کمیسیون دسترسی به اطلاعات و دیگر کمیسیون‌ها ایجاد شود، ولی با یک سال تاخیر شاهد ایجاد کمیسیون تخطی رسانه‌ها بودیم، در این کمیسیون خلاف آنچه در گذشته بود حکومت بیشتر جنبه سیاسی را در نطر گرفته و از نهادهای رسانه‌ای دعوت نشده است. یک یا دو نهاد به صورت سلیقه‌ای گزینش شدند که باعث بی‌باوری خبرنگاران به کارکرد این کمیسیون شده است.
خبرگزاری معمار: سپاس از شما آقای کریمی
کریمی: تشکر، خوش آمدید
