تصمیم اداره معارف طالبان مبنی بر تدریس انحصاری فقه حنفی در مکاتب ولایت بامیان، که اکثریت جمعیت آن از پیروان مذهب شیعه هستند، از چندین جنبه قابل بررسی است. این اقدام، که واکنشهای متفاوتی را در میان مردم محلی برانگیخته، نشاندهنده سیاستگذاری خاص طالبان در حوزه آموزش دینی و تلاش برای تحکیم اصول موردنظر آنهاست.
طالبان ادعا میکنند که تدریس فقه حنفی بهجای هر دو فقه (حنفی و جعفری) از بروز اختلافات جلوگیری کرده و با ساختار آزمون کانکور هماهنگتر است. این استدلال، در نگاه اول، نوعی تلاش برای ایجاد هماهنگی در سیستم آموزشی کشور بهنظر میرسد. با این حال، نادیدهگرفتن واقعیتهای جمعیتی و مذهبی مناطق مختلف افغانستان، بهویژه ولایتی همچون بامیان، میتواند پیامدهای منفی گستردهای داشته باشد.
طالبان چند ماه پیش وعده داده بودند که کتابهای دینی جدیدی توزیع خواهند کرد که هر دو فقه را پوشش دهد، اما تصمیم اخیر آنها نشاندهنده بازگشتی آشکار به سیاستهای یکجانبه است. چنین تغییرات ناگهانی و بدون مشورت و بدون مد نظر قرار دادن حقوق سایر مذاهب، میتواند حس بیاعتمادی و نارضایتی را در میان مردم تقویت کند.
بامیان بهعنوان یکی از ولایات عمدتاً شیعهنشین، همواره نقشی ویژه در تاریخ و فرهنگ افغانستان داشته است. سیاستهای انحصاری در حوزه آموزش دینی ممکن است به ایجاد شکاف میان دولت طالبان و ساکنان این مناطق منجر شود و زمینه را برای نارضایتیهای اجتماعی فراهم کند. در جوامع متکثر افغانستان، سیاستهای آموزشی که به جای احترام به تنوع، بر یکدستسازی مذهبی تأکید دارند، خطر بهحاشیهراندن بخشهای قابلتوجهی از جمعیت کشور را به همراه دارد.
برای کاهش تنشهای مذهبی و تقویت همبستگی ملی، ضروری است که سیاستهای آموزشی طالبان با مشارکت تمامی اقوام و مذاهب طراحی شود. احترام به تنوع مذهبی و تضمین حق آموزش مطابق با عقاید دینی خانوادهها، یکی از اصول اساسی در جوامع چندفرهنگی است. طالبان اگر قصد ایجاد ثبات پایدار و همگرایی ملی را دارند، باید از سیاستهای انحصاری پرهیز کرده و بهدنبال راهکارهایی باشند که بازتابدهنده تنوع مذهبی و فرهنگی افغانستان باشد.
هرچند تصمیم طالبان ممکن است در راستای ایجاد انسجام در سیستم آموزشی اتخاذ شده باشد، اما نادیدهگرفتن نیازها و خواستههای مذهبی مردم بامیان میتواند به مشکلات عمیقتر اجتماعی و فرهنگی منجر شود. برای پیشگیری از این مسائل، رویکردی مبتنی بر گفتوگو، انعطافپذیری و احترام به تنوع مذهبی ضروری به نظر میرسد تا ناخواسته خواسته شکاف های قومی- مذهبی در افغانستان ایجاد نگردد.
