د افغانستان روغتیايي سیستم په وروستیو کلونو کې له بې ساري کړکېچونو سره مخ شوی دی.
د طالبانو واک ته راستنیدل، په نړیوالو مرستو کې چټک کمښت، اقتصادي کړکېچ او ناامنۍ هیواد په یوه نازک حالت کې اچولی دی.
په ۲۰۲۵ کال کې د امریکا د مرستو بندیدو روغتیایی زیربناوو ته سخت ګوزار ورکړ، چې له امله یې سلګونه روغتیایی تاسیسات وتړل شول.
له بلې خوا، د ښځو په حقونو باندې د طالبانو محدودیتونه، په شمول د روغتیا په سکتور کې د زده کړې او کار بندیز، د خدماتو وړاندې کولو ظرفیت په جدي توګه کم کړی دی.
د روغتیا نړیوال سازمان (WHO) د پرون (سه شنبه، د حمل ۲۶مه) د راپور له مخې، د ۲۰۲۵ کال د جنوري راهیسې، د افغانستان د ۴۵ میلیونه نفوس څخه شاوخوا درې میلیونه خلک روغتیايي خدماتو ته لاسرسی له لاسه ورکړی دی.
د بودیجې د نشتوالي له امله د ۳۶۴ روغتیايي مرکزونو تړل کېدل د دې محرومیت اصلي لامل دی، او نور ۲۲۰ مرکزونه د تړلو له خطر سره مخ دي.
د روغتیا نړیوال سازمان خبرداری ورکړی چې د ۲۰۲۵ کال تر پایه پورې به له دوه څخه تر درې میلیونه نور خلک له صحي پاملرنې څخه بې برخې شي.
په وروستیو کلونو کې په افغانستان کې د روغتیايي خدماتو کمښت د خلکو له خوا د پرله پسې نیوکو او شکایتونو سره مل و.
د افغانستان روغتیايي کړکېچ یوازې یوه کورنۍ ستونزه نه ده، بلکې په نړیواله کچه یې اندېښنې راپارولي دي.
د روغتیایی خدماتو څخه د ملیونونو خلکو محرومول کولای شي د ساري ناروغیو خپریدو، د مور او ماشوم د مړینې زیاتوالي او د بشري کړکېچونو د لا زیاتوالي لامل شي.
ښځې او ماشومان، د زیان منونکو ډلو په توګه، له ډیر خطر سره مخ دي.
د روغتیا پاملرنې نشتوالی د افغانستان نازک اقتصاد هم کمزوری کوي، ځکه چې د هیواد د بیارغونې لپاره صحي کاري ځواک اړین دی.
د دې کړکېچ له پامه غورځول کولای شي د پراخې کډوالۍ او سیمه ایزې بې ثباتۍ لامل شي.
له همدې امله، د افغانستان د روغتیا سیسټم د ملاتړ لپاره د نړیوالې ټولنې لخوا بیړني اقدام خورا مهم دی.
په داسې حال کې چې د روغتیا نړیوال سازمان د روغتیا سیسټم د سقوط راپور ورکوي، طالبان ادعا کوي چې روغتیایی خدمات په نورمال ډول وړاندې کیږي.
دا تضاد ښایي چې د طالبانو له خوا د سیاسي مخ د ساتلو لپاره د کړکېچ ژوروالی پټولو هڅې کې ریښه لري.
د دې کړکېچ د حل لپاره، مرستندویه ادارې باید دوامداره مالي مرستې چمتو کړي، پرته له دې چې دا سرچینې د طالبانو مستقیم کنټرول لاندې راشي.
د روغتیایی مرکزونو په مدیریت کې د غیر دولتي سازمانونو او نړیوالو ادارو لکه WHO رول پیاوړی کول کولای شي د احتمالي ناوړه ګټې اخیستنې مخه ونیسي.
د روغتیا په سکتور کې د ښځو روزنه او ګمارنه باید لومړیتوب وي، ځکه چې د طالبانو محدودیتونو د دې سکتور کاري ځواک کم کړی دی.
دا هم اړینه ده چې د مرستو د ویش لپاره شفاف نظارت میکانیزمونه رامینځته شي او لرې پرتو سیمو ته د رسیدو لپاره د ځایی مشرانو سره کار وشي.
د روغتیایی خدماتو د ښه کولو لپاره د کورنیو او نړیوالو ادارو لخوا همغږي شوي اقدامات یوه بیړنۍ اړتیا ده.
که نه نو، په افغانستان کې به روغتیايي وضعیت نور هم خراب شي، او پایلې به یې په سیمه او نړۍ اغیزه وکړي.
