په افغانستان کې د رسنیو ناوړه وضعیت

له هغه وخت راهیسې چې طالبانو په افغانستان باندې کنټرول ترلاسه کړ، په هیواد کې د رسنیو او د بیان آزادۍ وضعیت خورا خراب شوی دی. طالبانو په رسنیو باندې د پراخو او سختو محدودیتونو په لګولو سره، تقریبا په بشپړه توګه د خبریالانو لپاره د آزاد فعالیت کولو ځای له منځه وړی دی. دې ډلې پر رسنیو غږ کړی چې د طالبانو د پالیسیو او د هغوی د ټاکل شویو لارښوونو سره سم فعالیت وکړي، او د دې اصولو څخه هر ډول سرغړونه د منلو وړ نه ده. په عین حال کې، د رسنیو د شکایتونو او سرغړونو کمیسیون، چې د طالبانو لخوا بیا راژوندی شو، د دې پالیسیو د پلي کولو لپاره یوه وسیله ګرځیدلې ده، او په حقیقت کې، د هغې د څارنې رول ډیر ځپونکی شوی دی. کمیسیون په دوامداره توګه هغه رسنۍ د تړلو ګواښ کوي چې د طالبانو پالیسۍ نه تعقیبوي او خبریالانو ته خبرداری ورکوي چې د قوانینو نه مراعات کول به د دوی لپاره سختې پایلې ولري. دغو محدودیتونو د سلګونو رسنیو د فعالیت د بندیدو لامل شوی، او خبریالان له ګواښونو، نیولو او پراخ فشار سره مخ شوي دي. د خپلواکو رسنیو سازمانونو راپورونه ښیي چې د رسنیو د حقونو د سرغړونې ۱۸۱ قضیې ثبت شوي دي. په دې شمېره کې د خبریالانو ۱۳۰ ګواښونه او د ۵۱ نیول شامل دي، چې په افغانستان کې د رسنیو پر ازادۍ د فشار شدت ښیي. په داسې یوه چاپېریال کې، ډېری افغان خبریالان کډوالي ته اړ شوي دي او په بهر کې خپلو فعالیتونو ته دوام ورکوي. د رسنیو په وړاندې د طالبانو پالیسۍ یوازې رسمي محدودیتونو پورې محدودې نه دي؛ بلکه، دا ډله د غیر رسمي لارو چارو په کارولو سره د ویرې فضا هم پیاوړې کوي. د خبریالانو پر وړاندې دوامداره ګواښونه، د معلوماتو سرچینو ته د لاسرسي محدودیتونه، او د طالبانو لخوا د “حساس” ګڼل شویو موضوعاتو په پوښښ بندیز د دې لامل شوی چې رسنۍ د څارونکو او منتقدینو په توګه خپل ریښتینی رول له لاسه ورکړي او د طالبانو د تبلیغاتو د خپرولو لپاره وسیلې شي. د دې وضعیت پایلې نه یوازې د خبریالانو او رسنیو لپاره، بلکې د ټولې افغان ټولنې لپاره د اندیښنې وړ دي. د شفافو او بې طرفه معلوماتو نشتوالی د ظلم او استبداد د لا پیاوړتیا لپاره لاره هواروي، او د افغانستان خلک معلوماتو ته د لاسرسي له خپل اساسي حق څخه محروموي. په افغانستان کې پر رسنیو محدودیتونه په څرګنده توګه ښیي چې طالبان نه یوازې د بیان ازادي ته سپکاوی کوي، بلکې دا اساسي حق د خپل واک د بقا لپاره یو ګواښ هم ګڼي. د دې شرایطو په پام کې نیولو سره، په افغانستان کې د رسنیو راتلونکي خورا تیاره ښکاري. که څه هم د نړیوالو ادارو لخوا د بیان د آزادۍ د ساتنې لپاره ځینې هڅې روانې دي، خو د طالبانو د حکومتولۍ په جوړښت کې د بنسټیزو بدلونونو او د نړیوالې ټولنې د اغیزمن ملاتړ پرته، دا هڅې د وضعیت د ښه کولو امکان نلري.