د هرات زلزله؛ د بحران په اداره کولو کې پاتې راتلل یا د حکومت له تبعیض سره مقابله؟

په هرات ولایت کې له سختې او خونړۍ زلزلې څخه پنځه ورځې تېرې شوې چې په ترڅ کې یې زرګونه کسان مړه او ژوبل شول. د دغې زورورې زلزلې مرکز د دغه ولایت د «زندجان» ولسوالۍ له مرکز څخه په لس کیلومترۍ کې ژوروالی ښودل شوی دی. البته د هرات په نورو سیمو کې هم د ۵،۵ او ۶.۱ درجې په کچه څو زلزلې شوې دي. د پېښې په ځای کې د خاورو د را ایستلو او د زلزلې د قربانیانو د ژغورنې د بهیر په اړه د رسنیو له خوا خپاره شوي عکسونه ټول خلک او سیمه ییز ځواکونه ښیي چې د بنسټیزو وسایلو په مرسته هڅه کوي چې جسدونه راوباسي او د خاورو لاندې شوي کسان وژغوري. معمولاً د داسې وژونکو پېښو په وخت کې حکومتونه او سیمه ییز حکومتونه د زلزله ځپلو او زیانمنو کسانو په مرسته اړین رول لوبوي. ویل کیږي چې د هرات په زلزله کې دا رول تر ټولو کمه وه. که څه هم د طالبانو د سرپرست حکومت ځینو چارواکو له پېښې وروسته د خواخوږۍ پیغامونه خپاره کړل او له زلزله ځپلو سره یې د ۱۰۰ میلیونو افغانیو مرسته اعلان کړه، خو راپورونه ښيي چې سرپرست حکومت له زیانمنو سره په چلند کې کمزوری او له تبعیضه ډک چلند کړی دی. هغه څه چې اوس یې تر ټولو زیات پام ځانته اړولی، د طالبانو له خوا له داسې پېښو سره د مقابلې طریقه ده، چې په تېرو دوو کلونو کې په بېلابېلو قضیو کې په بېلابېلو ډولونو لاس پورې کوي. د بېلګې په توګه، تېر کال د هېواد په ختیځ کې د پکتیکا او خوست په ولایتونو کې د ۵،۹ درجې له وژونکې زلزلې وروسته چې له امله یې ۱۰۳۶ کسان ووژل شول او ۲۹۴۹ نور ټپیان شول، طالبانو له هماغه پیله په ټول جديت سره اقدام وکړ، چې ملا هبت الله په لومړیو کې څو ساعته وروسته د خپل خواخوږۍ پیغام خپور کړ او له کورنیو او بهرنیو بنسټونو یې وغوښتل چې د پېښې له قربانیانو سره مرسته وکړي او دغه راز د دغې ډلې يو شمېر مسوولين له هماغه پيل څخه د پېښې ځاى ته ورغلل او په عملي توګه يې له ټپيانو سره د مرستې د پروسې مديريت په غاړه واخيست. په عمل کې دا ډول توپیر په هرات کې، چې اکثریت اوسیدونکي یې تاجک او پارسي ويونکي دي او په خوست او پکتیکا کې چې د حقاني ډلې د مشرانو او په عمده توګه د پښتنو د نفوذ سیمې دي، توپیر لري. اوس ډېر خلک دې ته متوجه شوي چې اوسنی حکومت حتی د زلزله ځپلو او د طبیعي پېښو له قربانیانو سره د چلند په برخه کې هم قومي او ژبني چلند لري. دا وضعیت په داسې حال کې لیدل کېږي چې د هرات وژونکې زلزلې په خوست او پکتیا کې د تېر کال د زلزلې په پرتله ډېر زور او ځاني زیانونه اړولي، په هرات کې لسګونه کلي ځمکې ته راښکته شوي او خلک یې د یوې بلې زلزلې له ویرې د شپې په کوڅه کې ویده دي. له بلې خوا په دې زلزله کې د مړو شمېر تر دوه زره او د قربانیانو شمېر له درې زرو اوښتی دی. ديادونې وړده چې دخوست اوپکتيکا تيرکال زلزلې دقوت او مرګ ژوبلې له پلوه د سږ کال دهرات زلزلې په پرتله ډيرې کمزورې او کمې وې. په خوست او پکتیکا کې د زلزله ځپلو د وضعیت په اړه د طالبانو پر وخت او عاجل لاسوهنه ښه کار او د لیکوال په اند یو مثبت اقدام وو، خو هغه څه چې مهم دي د دې دوو بېلابېلو پېښو په اړه د طالبانو دوه مخی چلند دی چې له تبعیض سره مخ دی. البته یو شمېر کسانو مرکزي حکومت تورن کړی چې د زلزله ځپلو خلکو وضعیت ته په نه پاملرنې کې پاتې راغلی، خو داسې ښکاري چې که سرپرست حکومت د هرات د زیانمنو شویو خلکو د وضعیت په اړه جدي اراده او تصمیم درلودای، په دغه ولایت کې به له زلزله ځپلو سره د مرستې لپاره لا هم اغېزمن اقدامات او کارونه ترسره شوی وای. هغه څه چې خلک له اوسني حکومت څخه تمه لري د حکومت لخوا پرته له کوم قومي او ژبني لید څخه د زلزله ځپلو وضعیت پاملرنه کول دي. په ورته وژونکو پیښو کې د دولتونو پر وخت او ټول توان سره سمبالول نه یوازې دا چې تلفات کموي او د خلکو ژوند ژغوري، بلکي دا به په مرکزي حکومت کې د خلکو روحیه پیاوړې کوي او د خلکو او حکومت ترمنځ به واټن کموي. هر حکومت هم د خپلو اتباعو د ژوند ژغورلو مسؤلیت لري، په ځانګړې توګه کله چې حادثې پیښیږي!